Bedri Islami, djali i Zenel Islamit, personazhit të Lulit të Vocërr të Migjenit, ishte gazetar i Zërit të Popullit, veprimtar i çështjes kombëtare në migracion, si dhe poet e prozator. Veprimtaria e tij kombëtare, ndër të tjera, ndërlidhet me rezistencën kosovare ndaj okupatorit serb. Bedri Islami ishte kryetar i LPK-së, si dhe ish-këshilltar i ish-presidentit të Kosovës, Hashim Thaçi. Veç gazetarisë e veprimtarisë kombëtare, Bedri Islami është edhe autor i disa librave në poezi e në prozë.
Intervistoi: Ardit Mehmetaj
A.Mehmetaj: Cila është historia e inkuadrimit tuaj në LPK?
B.Islami: Megjithëse thonë se rasti është mbreti i botës, unë mendoj se asgjë nuk është e rastësishme. Bindjet e mia, të formuara në një shtëpi, e quajtur Shtëpia e Madhe e Gjylbegajve, nga rrjedh nëna ime, e kanë trajtuar luftën si gjë të domosdoshme dhe jetike për një popull të shtypur, në palirinë e tij, dhe për më tepër për një komb të copëzuar. Tre njerëz ishin, si të thuash, kumbarë të përfshirjes sime në LPK , Ibrahim Kelmendi, me të cilin fillimisht nuk jemi marrë vesh, Ali Ahmeti dhe Fehmi Lladrovci. Me Aliun, që fillimisht e kam njohur si Abazi, dhe me Fehmiun jemi mirëkuptuar që në bisedat e para.
A.Mehmetaj: Është diskutuar shumë nga ish-veprimtarët e LPK-së për datën e themelimit të UÇK-së. Ka një datë kur u themelua dhe nëse po, cila është ajo?
B.Islami: UÇK-ja nuk është një ngjarje e ngurtësuar. Edhe themelimi i saj nuk është i tillë. Ka data të caktuara kur janë marrë vendimet, por themelimi i një strukture ushtarake, më shumë se akt, është një proces. Fillimet e saj i ka në kërkesën e këshillave popullorë të LPK-së, kështu quheshin strukturat bazë, që në fillimin e vitit 1992. Kërkesa e tyre ka qenë të fillohej me aksione të armatosura. Fillimisht kjo kërkesë është bërë në Drenicë, nga grupi i Adem Jasharit, që ishte pjesë e LPK-së, pastaj nga zona e Dukagjinit, ku ishte Adrian Krasniqi, Luan Haradinaj, Lahi Brahimaj, Qerim Kelmendi,; më tej në zonën e Llapit, në Ferizaj, Kaçanik, Prizren, Tetovë, Gostivar. Mbledhja e IV e Përgjithshme e LPK-së, fund qershori 1993, mbajtur në shtëpinë e Fatmir Brajshorit, në Prishtinë është si datë vendimtare organizative, ku janë caktuar edhe drejtuesit organizativë, mes të cilëve spikat figura e Xhavit Hazirit. Ai u arrestua disa ditë më pas, sëbashku me drejtues të tjerë të organizatës. Disa shokë dolën në Shqipëri, të tjerë në perëndim. Goditja ishte e rëndë, por jo dërmuese. Sepse organizata ishte goditur në majën e saj, por jo në trungun themeltar. Nga burgu Xhavit haziri dërgoi përmes njerëzve të tij, mesazhin që “ shtëpinë që kemi nisur të ndërtojmë, lërne një herë për një herë, se tullat janë të lagura”, çka nënkuptonte se kishte pasur penetrim të shërbimeve të sigurimit serb, ose dyshohej për këtë. Shokët drejtues që ishin në Shqipëri, të sapo zgjedhur në forumet më të larta drejtuese të LPK-së, Adnan Asllani, Halil Selimi, Hashim Thaçi, Xhavit Haliti, Kadri Veseli, Ali Ahmeti, Emrush Xhemajli, në takimet e tyre në dhjetor 1993 dhe mars 1994 analizuan shkaqet e arrestimeve, përcaktuan detyrat dhe kaluan kompetencat e drejtimit të organiaztës në Degën e saj jashtë vendit.
A.Mehmetaj: Keni folur për shumë figura historike të Kosovës, por ajo që më së shumti ju ka impresionuar duket se është Fehmi Lladrovci. Mund të na sjellni një profil të tij? Cila ishte përgatitja e tij intelektuale e ana e tij njerëzore?
B.Islami: Mund të ju sjellë dy gjëra për Fehmiun, pa e shkëputur nga Xheva. Njëri ndër bashkëluftëtarët e tij, jo vetëm në Kosovë, por edhe në Kroaci, në atë që njihet si Brigada Shqiptare, e cila çliroi qytete kroate, mes të tjerave Gospiqin, ushtaraku i lartë, Mensur Kosumi, do të thonte se “ sikur vetëm 10 Fehmi Lladrovcë të kishte patur Kosova, ajo do të kishte qenë e lirë prej shumë kohe”. Së dyti, Adem Demaçi përcaktonte se “ nëse në këtë punë është Fehmiu, atëherë kjo është gjë serioze dhe e përkrah deri në fund”. Fehmiu ishte inxhinier i makinerisë, pra me formim të lartë arsimor, njeri i lexuar, i drejtë për drejtë, i afërt me miqtë, por jo i largët me kundërshtarët, mbushamendës, pra fliste thjeshtë dhe dallonte thelbësoren, në të njëjtën kohë i pakompromis, edhe me autoritete të larta politike; në rininë e tij kishte shkruar poezi, botues i një gazete në Kroaci, ndoshta , bashkë me Bekim Berishën, shqiptari më i besuar në Kroaci. Patjetër, njeriu më me autoritet. Çfarë mund t’i mungonte atij, e plotësonte Xheva.
A.Mehmetaj: Në një intervistë thoni se “Hashim Thaçi e dinte çfarë donte”, si dhe e keni vlerësuar shumë punën e tij. Tashmë Hashim Thaçi bashkë me shokët e tij të luftës gjenden në paraburgim në Hagë të Holandës, ku akuzohen për krime lufte. Ka bërë mjaftueshëm Kosova dhe Shqipëria që ata të trajtohen më mirë e njëkohësisht lufta e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës të mos njolloset?
B.Islami: Kam shkruar se Hashim Thaçi, si askush tjetër, edhe me 1 janar e dinte se ku do të ishte me 31 dhjetor. Ai mendonte politikisht dhe kishte të qartë se ku donte të arrinte. Nganjëherë kjo është e domosdoshme për një njeri të politikës. Unë kam bashkëpunuar ngushtë me të gjatë kohës së luftës, por edhe në pasluftë. Si në çdo bashkëpunim, kemi pasur edhe ndasi apo të kundërta, këto janë të kuptueshme. Lufta ishte dhe mbetet diçka e shenjtë, UÇK-ja është vazhdë e qendresës së disa brezave në Kosovë dhe e mendësisë politike e kombëtare e shqiptarëve për të mos qenë komb e popull i nënshtruar. Me keqardhje, as Kosova dhe as shteti shqiptar londinez nuk kanë bërë çfarë ka qenë e mundur të bëhet. Paqja është e rrezikshme dhe të përkundë në gjumin e pasluftës. Ajo përkundi edhe liderët shqiptarë në Kosovë. Ajo përkundi edhe qeveritë shqiptare. Ajo përkundë edhe qeverinë e tanishme, e cila, nuk e di pse, ndoshta jam i gabuar, ka një ndjenjë rehatie që në Hagë janë disa nga kundërshtarët e saj politik.
A.Mehmetaj: Sipas jush, është Hashim Thaçi fajtor për themelimin e Gjykatës Speciale, pasi ai e inicoi në Kuvend si dhe u akuzua nga deputetët se bëri presion mbi ta për ta votuar Gjykatën?
B.Islami: Nuk është faji i Thaçit themelimi i Gjykatës Speciale. Me dëshirën apo jo të Thaçit, ajo do të formohej. Shtetet e Bashkuara e kishin bërë të qartë këtë. Faji nuk është të ajo që është vepruar në momentet e fundit, pas miratimit të Rezolutës së Këshillit të Evropës rreth Raportit famkeq të Dick Martyt, që është në fakt raporti i shërbimit inteligjent dhe prokurorisë serbe. Faji mbetet gjithnjë jetim por jam i bindur se Kosova, e përkundur në paqen e saj, pra shkallët e epërme të politikës, harruan se kanë fqinj një komb që mashtrimin e quan krenari kombëtare. Serbia u përgatit për Hagën që kur filloi lufta, sepse kishte mekanizmat e saj. Kosova nuk u përgatit kurrë për të paditur shtetin serb për gjenocid në Kosovë. As tani nuk po bën asgjë. Dhe, si duket, nuk do e bëjë. Nëse Kosova nuk do e kishte ngritur vetë Gjykatën Speciale, atë do ta bënte Këshilli i Sigurimit të OKB-së. Faji i parlamentit shqiptar është se, i nervozuar nga presioni për të votuar një amendament kushtetues që bënte të mundur funksionimin e kësaj gjykate, nuk i kushtuan vemendje kontrollit mbi këtë strukturë, si institucion kushtetues dhe sot, të gjitha njësitë e saj kanë dalur jashtë kontrollit parlamentar, sillen harbutërisht, keqtrajtojnë ngjarje dhe bëjnë hetime të vazhdueshme, edhe pse ka dy vite që disa figura të rëndësishme të Kosovës janë të arrestuar. Ata që mendojnë se dënimi i liderëve të luftës nuk është dënim i UÇK-së dhe luftës çlirimtare, në rastin më të mirë janë naiv.
A.Mehmetaj: Ju i keni arkivat e Lëvizjes Popullore të Kosovës. A keni biseduar me dikë nga Kosova lidhur me arkivat? Kur do t’i dorëzoni ato në Kosovë?
B.Islami: Unë kam atë pjesë të arkivave që bën pjesë për aktivitetin e LPK-së jashtë vendit. Dhe për një periudhë të caktuar, kohë kur kanë qenë drejtues i LPK-së. Shumë nga këto materiale janë botuar, janë bërë publike, sidomos në botimin dy vëllimësh nga Fazli Veliu dhe Sejdi Gega. Me siguri që ato do të dorëzohen në Kosovë, pasi tani për tani, si një dosje e veçantë, e mbyllur, janë në arkivin e shtetit shqiptar. Por, me përjashtime të rralla, nuk ka thuajse asgjë që nuk njihet.
A.Mehmetaj: Keni thënë se në arkiva e keni letrën e fundit që ua ka dërguar Adem Jashari, të cilën e keni cilësuar si “letër të mrekullueshme”, si dhe ekziston regjistrimi i bisedës së fundit me Ilaz Kodrën, pak para se ai të vritej. Mund të na shpalosni detaje nga letra e Adem Jasharit se çfarë shkruan aty, si dhe nga biseda e fundit me Ilaz Kodrën?
B.Islami: Letrën e Adem Jasharit dhe Grupit të Drenicës unë e kam botuar. Edhe në librin tim të fundit, “ Triada e Kosovës” e kam bërë publike, së bashku me letrën e dërguar nga Ilir Kunushevci. Letra e Adem Jasharit bën fjalë për një përpjekje shumë serioze, disaditëshe, mes UÇK-së dhe forcave serbe. Gjithashtu aty bëhet kërkesë për furnizim më të fuqishëm me logjistikë dhe cakton si përfaqësues të tij në perëndim, njërin ndër miqtë e besuar, Ramiz Lladrovcin, i njohur me pseudonimin “Veshi”. Biseda e fundit me Ilaz Kodrën është zhvilluar dy apo tri ditë para vrasjes së tij, nuk është inçizuar e transkriptuar nga unë, por nga struktura të tjera. Është bisedë mes miqve, tregohet për sulmet e forcave serbe, rezistencën, largimin e popullsisë, ka, poashtu, kërkesa për furnizim me logjistikë, pasi , si më thotë ai “ jemi në kokrrat e fundit të kallamoqit”, pra po mbarohen edhe fishekët, dhe një thirrje që, si do të ndodhë puna, mos të dorëzohemi, por të vazhdojmë deri në fund. Ishte si parandjenjë e tij për atë çfarë do të ndodhte më vonë.
A.Mehmetaj: Cili ishte roli i Qeverisë Bukoshi gjatë asaj kohe?
B.Islami: Shumë i dëmshëm. Jashtëzakonisht i dëmshëm. Ja si e ka përcaktuar rolin e qeverisë Bukoshi dhe të Fondit të saj, njëri nga ministrat themeltarë të saj, më u fuqishmi mes tyre, Xhafer Shatri, në një polemikë me një shkrim timin, menjëherë pas luftës. Po e citoj tekstualisht :
“Fondin e Republikës së Kosovës, ku kanë milituar me mijra patriotë, e ku, në emër të luftës për liri, ishin grumbulluar qindra milionë marka gjermane, kopukët arritën ta privatizojnë. Ndërkohë që në kufi vriteshin si qëngjat njomakët që kishin ardhur për armë, paratë e këtij fondi ruheshin për “ ditë të zeza”. Ruheshin për >Kosovën e pasluftës për të mbijetuar politikisht kryekopukët “ institucionalë”, duke blerë me paratë e fondit vota e parti të ndryshme. Duke zhvilluar hapur e para të popullit veprimtari kundër tij”.
Kjo thënie e ish ministrit të Informacionit, Xhafer Shatri e pasqyron më mirë se kushdo tjetër se çfarë ishte qeveria e Kosovës, e drejtuar nga zoti Bukoshi.
A.Mehmetaj: Po sot, 23 vjet nga lufta, është bërë mjaftueshëm në Kosovë?
B.Islami: Është bërë mjaft, por jo mjaftueshëm. Ata që bënë luftën, nuk ditën të bënë paqen; ndërsa ata që kishin zjedhur paqen gjatë luftës, në paqe bënë luftën.
A.Mehmetaj: Si e vlerësoni punën e Qeverisë Kurti deri më tani?
B.Islami: Është heret për të parë gjithçka, por mjaftueshëm për të thënë një mendim: jo të gjitha fajet e gabimet e së djeshmes duhen hedhur mbi shpatullat e qeverisë Kurti. Por, edhe, jo çdo gabim e faj i të sotmes duhet hedhur mbi kurrizin e qeverive të shkuara. Themelore është se qeveria ende nuk po shkëputet nga mentaliteti opozitar, por dua të besoj se është një periudhë që do kalojë, sepse nuk mund të kërkosh gjithnjë një çadër për shiun e së djeshmes.
A.Mehmetaj: Më shumë se paragjykim, është një problematikë reale. Në Kosovë e njohin mirë historinë e Shqipërisë dhe njëkohësisht i njohin mirë figurat historike, por e njëjta nuk ndodh edhe në Shqipëri në relacion me Kosovën. Ka shumë që nuk e njohin as historinë e luftës së fundit e as figurat kyçe të luftës. Çfarë mendoni, pse ndodh kjo?
B.Islami: Është shumë e vërtetë kjo që keni pyetur. Në Shqipëri, aktualisht, dihet pak për luftën, për zhvillimet e mëhershme, periudhën e Rankoviqit, sulmet mbi shqiptarët, të vrarët, shtypjen, burgosjet masive, dhunën e ushtruar. Ka edhe gazetarë që mendojnë se në Kosovë ka luftuar vetëm Adem Jashari dhe Zahir Pajaziti, shtatoren e të cilit e shohin në qendër të Prishtinës. Mendojnë se UÇK-ja ishte turmë e çrregullt, më shumë kaçake, se sa luftëtare; dhe kjo, veç të tjerave është edhe pasojë e dyanashme: edhe nga influenca e klanit politik serb në politikën e Tiranës, por edhe ndikimi jo i paktë i politikës serbe në vetëndërgjegjësimin e Kosovës. Një ditë, në Drenicë, po më fliste një djalë i ri mbi krimet e sigurimit të shtetit në Shqipëri. Kanë ndodhur. Njëri nga viktimat është babai im, i vrarë befasisht, pa gjyq, në moshën 36 vjeçare. E ndërpreva dhe e pyeta për Rankoviqin. Nuk e kishte dëgjuar asnjëherë. Kur dy palët kanë mosnjohje apo njohje të përciptë, arsyet duhet kërkuar, po ashtu, në dy anët. Mjerisht ajo ndjenjë që ishte dikur në Kosovë për Shqipërinë, si vend amë, ekziston e reduktuar.
A.Mehmetaj: Keni jetuar një kohë në emigracion në Gjermani, por keni vizituar edhe vende të tjera të botës. Besoj e keni parë mjaftueshëm shoqërinë në këto shtete. Sa kemi kulturë leximi ne shqiptarët nëse e krahasojmë veten në raport me ta?
Kultura e leximit është shumë e pakët. Jashtëzakonisht e pakët. Nuk ka ndodhur kështu më parë. Njerëzit ishin më të etur për dije. Sot është vetëm një elitë lexuesish.
A.Mehmetaj: Me profesion jeni gazetar dhe keni punuar një kohë të gjatë në gazetari. Por veç kësaj jeni edhe poet. Shumë shkrimtarë si Juan Rulfo, Gabriel Garcia Marquez, Mario Vargas Llosa e të tjerë, krahas profesionit të shkrimtarit, kanë punuar edhe në gazetari njëkohësisht. Sa mendoni që e ndihmon gazetaria shkrimtarin pasiqë gazetaria është një punë dinamike ku çdo ditë ke punë të dendur me shkronja?
B.Islami: Gazetaria është profesioni më i bukur në botë. Është e domosdoshme për një shkrimtar të kalojë nëpër portat e gazetarisë. Dinamika e saj të mëson, arsyetimi rreth ngjarjeve të aftëson për të qenë vrojtues, të bën pjesë të ndodhisë, nuk rri dot asnjanës. Them për gazetarinë e vërtetë. Një mik i imi i vjetër, Frederik Reshpja, që nuk jeton më, ama poeti më i çuditshëm i letrave shqipe, më thonte dikur “ Mos shkruaj hëpërhë, merru me gazetari, vrojto njerëzit, si jetojnë, si hanë, si bisedojnë, si ecin, çfarë mendojnë, mbylli sytë dhe do të shohësh detin, jeto me trishtimin, bëju fëmijë në mëngjes dhe burrë plak në darkë”. Gazetaria të sjellë jetë, megjithëse fillimisht duket e lodhshme.
A.Mehmetaj: Jeni i biri i Zenel Islamit, një figure që njihet për kontributin e tij, por që fatkeqësisht pat një fund tragjik. Babai juaj, përveç nxënës, është edhe personazhi më i famshëm i Migjenit, pra “Luli i vocërr”. Kush ishte Migjeni në kujtimet e babait tuaj? Fliste ai për Migjenin?
B.Islami: Migjeni ka qenë mësuesi i tim eti, Zenel Islami. Si duket do të ketë qenë nxënës i veçantë, për deri sa ai, poeti i madh, i kushton dy proza, “Zeneli” dhe “ Luli i vocërr”. Unë kam qenë fëmijë kur ndodhi largimi tragjik nga jeta i babait tonë. Kamë qenë në fund të gjimnazit kur ai është rehabilituar nga Enver Hoxha, gjë që ka ndodhur rrallë. Kam në arkivin e familjes vetëm shënimet e tij, fjalimet që ka mbajtur. Kur erdhën eshtrat e Migjenit në Shqipëri, babai ynë, që aso kohe ishte drejtuesi kryesor i qarkut të Lezhës, ka mbajtur fjalën e rastit. Ai ka shkruar për vizitën e Migjenit në shtëpinë e tij në fshat, kur i kërkon gjyshes sonë që Zeneli të punësohet si shërbëtor shkolle, ku Migjeni ishte drejtor. Ka një frazë për Migjenin: “ai ishte i ëmbël si buka dhe i pastër si uji i burimit në arën e poshtme”. Ndërsa fjalimet e tij janë botuar në kohën e para vrasjes së tij, por edhe në vitet e pluralizmit.
A.Mehmetaj: Shkruani poezi, ku edhe keni botuar disa libra poetik. Ç’është poezia për ju?
B.Islami: Poezia është çast magjik, ndoshta më magjik për një njeri që shkruan; është përjetim i gjithçkaje dhe ëndërr në të njëjtën kohë. Është diçka flurore, e pakapshme, fillimisht e brujtur brenda vetes, më pas e përshfaqur për të tjerët, por gjithnjë mbetet e rëndësishme ajo çfarë ke brenda vetes.
A.Mehmetaj: Pra, siç e thamë, përveç si veprimtar, njiheni edhe si poet. Kur filluat të shkruani poezi për herë të parë dhe ju kujtohet se çfarë keni shkruar fillimisht?
B.Islami: Poezi kam shkruar që në gjimnaz dhe kam botuar që asaj kohe në shtypin lokal apo në botimet lokale. Në mediat qendrore që merreshin me letërsi, dhe këto ishin të pakta, tri apo katër gazeta e revista, do të botoja në dhjetor 1969, ende gjimnazist dhe u habita kur ishte vënë okelia e madhe “ Shkrimtarër dhe artistët shkodranë miq në revistën Ylli!”. Revista ishte e përmuajshme. Poezia ime për Jordan Misjen, hero, piktor, mik i Migjenit, ishte në krye tëfaqes. U ndjeva çuditshëm. Pastaj kam botuar shumë libra, sidomos pas vitit 1998. Kur botova librin “Ditët e një qyteti”, që nuk arriti të dilte në treg, kam pësuar goditje të ndjeshme, ishte viti 1973 dhe sapo kisha kaluar 20 vitet. Për shumë kohë, pas letrës së Shtëpisë Botuese dërguar KQ të Partisë dhe Ramiz Alisë, nuk e dija se si kalova vetëm me largimin nga Tirana. Disa vite më parë, nga miku im, gërmues i arkivave dhe botues i tyre, Dashnor Kaloçi, më janë bërë të njohura dy letra: ajo e Shtëpisë Botuese, që më dërmonte dhe, tjetra, me shkrim dore, nga Ramiz Alia, që i shkruante drejtorit të Propogandës që, ndërsa dy më të vjetrit që kishin “gabuar” si unë, të ndëshkoheshin, unë, ndoshta si djalë i ri, apo nga fakti se Ramiz Alia kishte qenë dikur mik i tim eti, të ndihmohesha. Kur e mësova këtë, Ramiz Alia nuk ishte më në jetë dhe nuk e falenderova dot.
A.Mehmetaj: Mund t’i propozoni tri libra për lexuesin tonë?
B.Islami: Nga botimet shqiptare do të rekomandoja “ Re dhe gurë” nga Petro Marko, pa dyshim libri më i bukur i tij. Nga poezia shqipe, si poezi moderne dhe domethënëse do mendoja për poezitë e Moikom Zeqos dhe të Agim Vincës, ndërsa “Tregimet e zgjedhura” të Borges mbesin gjithnjë një alternativë.
A.Mehmetaj: Cilat janë planet tuaja për të ardhmen? Do të botoni diçka së shpejti?
B.Islami: Në fundin e muajit shtator doli në treg libri “Përjetësi e dyfishtë”, Fehmiu dhe Xheva një jetë e jashtëzakonshme, ripunim, ku janë hequr disa pjesë që është menduar se ishin të domosdoshme 20 vite më parë, dhe janë shtuar rreth 200 faqe me të dhëna të reja. Ndërsa para tri ditësh doli nga shtypi libri im i ri me poezi “ Shkodra dhe Ti”, dhe ky mendoj se do të jetë i parafundit me poezi.
Ndërkohë, në fillimin e vitit të ardhshëm do të botoj librin me ese: “Kadare, i oborrit apo i lirisë”, si dhe romanin e ri “Gruaja në të zeza”.
Ju falënderoj./FolDrejt/
