Më 30 tetor 1961, një bombardues sovjetik Tu-95 i pajisur posaçërisht fluturoi drejt Novaya Zemlya, një zinxhir i largët ishujsh në Oqeanin Arktik.
Ishte një vend që Bashkimi Sovjetik e përdorte shpesh për teste bërthamore, transmeton Fol Drejt.
Ai u shoqërua nga një aeroplan më i vogël i pajisur me një kamerë filmi dhe instrumente për monitorimin e mostrave të ajrit dhe rënies bërthamore.
Por ky nuk ishte vetëm një test rutinë bërthamor. Në pjesën e poshtme të avionit ishte ngjitur një bombë termonukleare që ishte aq e madhe sa nuk do të futej brenda hapësirës normale të bombave të brendshme. Pajisja cilindrike ishte 26 këmbë (8 metra) e gjatë dhe peshonte gati 59,525 paund (27 tonë metrikë).
Bomba bërthamore kishte emrin zyrtar prozaik izdeliye 602 (“artikull 602”), por ajo ka hyrë në histori me pseudonimin Car Bomba – mënyra ruse për ta quajtur atë perandori i bombave bërthamore.
Ky emër nuk ishte ekzagjerim. Rendimenti i Car Bomba vlerësohet të ketë qenë afërsisht 57 megatonë, rreth 1500 herë më shumë se fuqia e kombinuar e bombave atomike që shkatërruan Hiroshimën dhe Nagasakin gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Atë ditë të vitit 1961, ai u lëshua me një parashutë në mënyrë që të ngadalësonte zbritjen dhe t’i jepte kohë bombarduesit dhe ekuipazhit të tij dhe aeroplanëve vëzhgues për të shpëtuar.
Kur bomba gjigante shpërtheu më në fund rreth 13,000 këmbë (4 kilometra) mbi objektivin e saj, shpërthimi ishte aq i fuqishëm sa shkatërroi gjithçka brenda një rrezeje gati 22 miljesh (35 kilometra) dhe gjeneroi një re kërpudha që arrinte rreth 200,000 këmbë ( 60 kilometra).
Në qytetet sovjetike 100 milje (160 kilometra) nga toka zero, shtëpitë prej druri u shkatërruan dhe strukturat me tulla dhe gurë pësuan dëmtime.
Pasi u harrua gjerësisht për shumë vite, Car Bomba u kthye në lajme në gusht 2020, kur kompania shtetërore ruse e energjisë bërthamore Rosatom postoi në YouTube një film të cilësisë së mirë që tregonte një pamje ajrore të shpërthimit dhe reve të larta të kërpudhave që krijoi.
Një kameraman sovjetik që regjistroi ngjarjen e përshkroi bombën si krijimin e “një blic të fuqishëm mbi horizont dhe pas një periudhe të gjatë kohore ai dëgjoi një goditje të largët, të paqartë dhe të rëndë, sikur Toka të ishte vrarë”. Shpërthimi ishte aq i fuqishëm sa vala e tij e goditjes bëri që avioni i lëshimit të bjerë menjëherë 3,281 këmbë (1 kilometër) në lartësi, megjithëse piloti rifitoi kontrollin dhe e ktheu avionin në bazë të sigurt.
Bashkimi Sovjetik ndërton Car Bomba
Testi i Car Bomba ishte simbol i përshkallëzimit të tensioneve midis sovjetikëve dhe SHBA-së në kulmin e Luftës së Ftohtë. Pasi një samit i qershorit 1961 në Vjenë midis udhëheqësit sovjetik Nikita Hrushovi dhe presidentit të SHBA John F. Kennedy shkoi keq, Hrushovi me sa duket vendosi të largonte zhgënjimet e tij duke treguar aftësitë ushtarake sovjetike, duke përfshirë përfundimin e moratoriumit jozyrtar mbi testimet bërthamore që të dy vendet kishin mbajtur që nga fundi i viteve 1950.
Rifillimi i testimit u dha kërkuesve të armëve sovjetike një shans për të provuar një ide që kishin për ndërtimin e një bombe gjigante me hidrogjen, një që ishte shumë më e madhe se armët më të fuqishme në arsenalin amerikan, përfshirë bombat atomike.
Në logjikën e frikshme të luftës bërthamore gjithëpërfshirëse, të kesh një bombë H me rendiment të lartë kishte njëfarë kuptimi teorikisht. Në atë kohë, raketat e afta për të goditur vendet e largëta ishin ende në fillimet e tyre dhe Bashkimi Sovjetik nuk kishte shumë bombardues strategjikë, sipas Nikolai Sokov, një bashkëpunëtor i lartë me bazë në Vjenë, i lidhur me Qendrën James Martin për Studimet e Mospërhapjes në Instituti Middlebury i Studimeve Ndërkombëtare në Monterey, në Kaliforni. Në të kundërt, SHBA-të kishin një shumëllojshmëri avionësh që mund të sulmonin nga baza të përshtatshme afër territorit sovjetik.
“Prandaj, nëse mund të dorëzoni vetëm një, dy ose tre bomba, ato më mirë të jenë shumë të fuqishme,” shpjegon Sokov përmes emailit.
Por studiuesit sovjetikë e çuan këtë ide në një ekstrem. Fillimisht, ata parashikuan një armë 100 megatonësh me një nivel të lartë rrezatimi, por u vendosën për një nga pak më shumë se gjysmën e asaj fuqie shpërthyese, pasi udhëheqja politike e BRSS shprehu shqetësimet për pasojat radioaktive nga një shpërthim i tillë.
“Si rezultat, pasojat ishin shumë të kufizuara – shumë më të kufizuara nga sa mund të pritej,” tha Sokov. “Vala goditëse ishte vërtet e fortë, megjithatë – ajo rrethoi Tokën tre herë.”
Megjithatë, autoritetet japoneze gjetën nivelin më të lartë të rrezatimit në ujërat e shiut që kishin zbuluar ndonjëherë, si dhe një “re të padukshme hiri radioaktiv” që u zhvendos drejt lindjes përgjatë Paqësorit dhe më pas kaloi Kanadanë dhe rajonin e Liqeneve të Madh të SHBA-së. Por shkencëtarët amerikanë siguruan publikun se pjesa më e madhe e rrjedhës radioaktive nga Car Bomba do të qëndronte lart në stratosferë dhe gradualisht do të humbiste radioaktivitetin e saj në kohën kur do të binte në Tokë.
Car Bomba u bë titujt kryesorë në SHBA, por zyrtarët qeveritarë nuk u impresionuan nga shfaqja e tmerrshme e shkatërrimit bërthamor. Siç ka shkruar gazetari i aviacionit Tom Demerly , SHBA kishte unaza koncentrike të mbrojtjes, nga radarët e paralajmërimit të hershëm deri te avionët luftarakë dhe raketat tokë-ajër, që do ta kishin bërë të vështirë për një bombardues sovjetik të kishte sukses në një sulm të parë. Dhe një pajisje aq masive sa Tsar Bomba ishte e rrezikshme për avionin që e hodhi atë – aq shumë sa ekuipazhit të Tu-95 iu dha vetëm një shans 50-50 për të mbijetuar.
SHBA “shikoi opsionin e madh të bombës dhe vendosi jo” , shpjegon me email Robert Standish Norris , një bashkëpunëtor i lartë për politikën bërthamore në Federatën e Shkencëtarëve Amerikanë. Teorikisht, thotë ai, nuk ka kufi se sa të mëdha mund të jenë bombat me hidrogjen. “Nëse do të përdorej ndonjëherë, [Car Bomba] do të vriste qartësisht shumë më tepër njerëz. Saktësia u bë një opsion dhe nëse e përmirësoni atë përgjysmë, mund të ulni rendimentin me një faktor prej tetë. Kjo është ajo që ne bëmë dhe sovjetikët ndoqën.”
“Të gjithë e kuptuan se është shumë e madhe për të qenë një armë praktike,” shpjegon Pavel Podvig në një email. Ai është një analist i vjetër i armëve bërthamore, i cili ka punuar me Kombet e Bashkuara dhe programet e studimeve të sigurisë kombëtare në universitetet Princeton dhe Stanford dhe drejton faqen e internetit Russianforces.org . “Nga pikëpamja e fuqisë shkatërruese, është më efikase të përdorësh disa armë më të vogla se një të madhe”.
Car Bomba përfundoi si një kuriozitet makabër i epokës bërthamore. “Nuk u ndërtuan pajisje shtesë të këtij lloji,” thotë Podvig.
Në vend të kësaj, Bashkimi Sovjetik shkoi në një drejtim tjetër. Disa vjet pas provës Tsar Bomba, projektuesit e raketave sovjetike arritën një përparim të madh me karburantin e lëngshëm, duke hapur rrugën për të prodhuar raketa strategjike që mund të mbaheshin gati për lëshim për periudha të gjata dhe të fshehura në kapanone të mbrojtura.
“Rreth viteve 1964-65, Bashkimi Sovjetik u kthye me vendosmëri drejt një theksi mbi ICBM-të [raketat balistike ndërkontinentale, të cilat mund të mbajnë disa koka luftarake, secila prej të cilave do të godasë një objektiv të ndryshëm], që zakonisht përbënte rreth 60-65 për qind të forcës së tij strategjike. deri rreth mesit të viteve 1990, kur ajo ra në afërsisht 50 për qind,” shpjegon Sokov. Deri në vitet 1970, vetëm 5 për qind e arsenalit bërthamor sovjetik ishte në formën e bombave që mund të hidheshin nga avionët./FolDrejt/
