Kongresi i Manastirit i cili nisi punimet me 14 nëntor dhe përfundoi më 22 nëntor të vitit 1908 në Vilajetin e Manastirit, kishte për qëllim unifikimin e alfabetit të gjuhës shqipe. Deri në atë kohë ishin përdorur alfabete të ndryshme për shkrimin e gjuhës shqipe ku më i përhapuri ishte Alfabeti i Stambollit i krijuar në Stamboll me shkronja jolatine, por kishte një mendim shumice që ky alfabet nuk ishte i përshtatshëm, duke anuar që gjuha shqipe duhej të shkruhej me shkronja latine, njëlloj sikurse pjesa dërmuese e gjuhëve evropiane. Kongresi i Manastirit apo Kongresi i Alfabetit i nëntorit të vitit 1908 u thirr nga shoqëria “Bashkimi” në Manastir, ku mbi të gjitha duhej që të arrihej njësimi i alfabetit të gjuhës shqipe dhe i njëjti të përdoret në të gjitha trojet shqiptare, me ç‘rast do të lehtësohej komunikimi dhe do të kishte një bazament për hapa të mëtutjeshme jo vetëm letrare, por edhe politike. Në mesin e 160 delegatëve të pranishëm nga të gjitha trojet shqiptare, si dhe nga diaspora shqiptare në Itali, Turqi, Egjipt, Amerikë, Rumani dhe Greqi, si dhe pjesëtarë të fesë myslimane, katolike, ortodokse dhe protestante, kryetar i Kuvendit u zgjodh Gjergj Fishta, sekretare e komisionit u zgjodh Parashqevi Qiriazi, e cila njëkohësisht ushtronte detyrën e mësueses në shkollën e vashave në Korçë, kurse nënkryetar i Kuvendit u zgjodh Grigor Cilka nga Korça, si dhe 11 anëtarë të tjerë. Pjesëmarrësit në këtë kuvend edhe pse vinin nga vise të ndryshme të Shqipërisë dhe u takonin feve të ndryshme, të gjithë këta njerëz të ditur dhe aktiv në çështjen kombëtare, erdhën për arritjen e një qëllimi të madh kombëtar.
Kërkesa e pjesës dërmuese në Kuvend ishte që shqipja të mos shkruhej as me shkronja arabe, as me shkronja greke dhe sllave, por me alfabetin latin, andaj edhe Kongresi vendosi me votë unanime që të heq nga përdorimi alfabetin e Stambollit dhe të vendos në fuqi alfabetin latin me 36 shkronja. Para kësaj date gjuha shqipe ishte shkruar me shkronjat e vendeve fqinje dhe alfabetin zyrtar të Perandorisë Osmane. Përveç aspektit gjuhësor dhe shkrimit të gjuhës shqipe, vendosmëria e delegatëve pjesëmarrës në Kuvend ishte që të orientohen nga perëndimi nëpërmjet një shpallje kulturore të pavarësisë, që më pas të kurorëzohej edhe me pavarësi në aspektit të shtetit. Të gjithë këto veprime politike të delegatëve të Kongresit të Manastirit nuk mbetën pa u vënë re nga qeveria osmane, e as nga kishte ortodokse greke dhe aleatët e tyre sllavë. Në Manastir u hap edhe shtypshkronja e cila financohej nga tregtarë atdhetarë shqiptarë të fesë myslimane.
Ndërkohë që gjuha shqipe filloi të përdorej në institucionet fetare dhe ato shtetërore, ky veprim bëhej shkas për shpërthimin e dhunës së grupeve fanatike të cilët kishin lidhje me qarqet sllave, greke dhe osmane. Duhet përmendur rasti i Babë Dudë Karbunarës në Berat i cili filloi që gjatë kremtimit të meshës të lexonte ungjillin në gjuhën shqipe duke tërhequr kërcënimet nga eprorët klerikë ortodoks, ku fanatikët i dogjën tërë shtëpinë. Në vitin 1909, qeveria turke mbylli të gjitha shkollat shqipe duke dhënë urdhër që të gjithë librat dhe dokumentet në gjuhën shqipe të digjen. Këto akte disi nxitën pesimizëm tek atdhetarët shqiptarë se nuk do të mund të realizonin qëllimet e tyre, duke u ndeshur me tri pengesa të mëdha: problemet me autoritetet turke dhe greke; mungesa e mjeteve financiare, si dhe mungesa e mësuesve të shkolluar.
Shpërthimi i ndjenjës kombëtare të atdhetarëve shqiptarë i kaloi të gjithë parashikimet e kundërshtarëve të gjuhës shqipe. Në atë kohë dolën në qarkullim diku 90 gazeta dhe revista në gjuhën shqipe të cilat botoheshin në Shqipëri dhe në vendet e tjera shqiptare. Xhonturqit të frikësuar nga ky shpërthim i shpejt i arsimit shqip, ndaluan shoqëritë, shkollat dhe botimet në shqip. Fillimi i përdorimit të alfabetit me shkronja latine provokoi edhe disa myslimanë konservatorë. Duke u argumentuar që shqipja, njëlloj sikur turqishtja, duhej shkruar me shkronja arabe.
Mes këtyre kundërshtimeve dhe luftimeve, gjuha shqipe doli fitimtare. Kongresi i Alfabetit ishte një nxitje dhe stimul që shqiptarët të mobilizoheshin për shpalljen e pavarësisë në vitin 1912. Akti i pavarësisë, që u pasua nga Lufta Ballkanike, çoi që dy qytetet të banuar me shqiptarë. Manastiri dhe Shkupi, u pushtuan nga sllavët. Të gjitha dyqanet dhe librat në gjuhën shqipe u dogjën dhe shumica e atdhetarëve shqiptarë u masakruan nga sërbët, kurse pjesa tjetër u burgos Popullata myslimane shqiptare u detyruar të braktiste qytetin e Shkupit dhe të Manastirit, kurse ato familje ortodokse shqiptare që mbetën aty, me kalimin e viteve dhe duke u nënshtruar dhunë mbi ta, u konvertuan në maqedonë dhe etnitete të tjera.
