Ditëve të fundit Balkani ishte sërish në qendër të lajmeve ndërkombëtare. Kësaj radhe, si shumë herë më parë në vitet e fundit, në fokus të raporimit ishin trazirat në pjesën veriore të Kosovës, më saktëisht në komunat e banuara kryesisht me popullsinë serbe të Kosovës, në Mitrovicën e Veriut, Zveçan, Leposaviq dhe Zubin Potok.
Nga Qerim Ondozi
Mediat vendore, rajonale e ndërkombëtare u vërshuan me pamjet që shumëkujt ia kujtuan vitet ’90, epokën më të përgjakshme të historisë së fundit të Evropës, nëse Ballkanin e konsiderojmë Evropë.
Në veri të Kosovës pamë dislokim të njësiteve speciale të policisë së Kosovës, pamë makina të blinduara, pamë ushtarë paqeruajtës të KFOR-it të gatshëm për aksion dhe pamë shumë banorë lokalë (disa prej tyre me maska të mbetura të pandemisë COVID) teksa bënin kërkesa të cilat shumë shpejt u artikuluan nëpërmjet dhunës, rrahjeve me shkopinj, shok-bombave dhe gazit lotsjellës.
Si erdhi deri te kjo situatë?
Ne që jetojmë në Kosovë kemi parë këso pamjesh shumë herë gjatë këtyre 23 viteve të fundit qëkur forcat ushtarake dhe policore të Kosovës u larguan për t’i lënë rrugë misionit paqeruajtës të KFOR-it dhe misionit të përkohshëm ndërkombëtar të UNMIK-ut.
Dhe ndërsa në një pjesë të mirë të Kosovës u vendos dhe u funksionalizua misioni administrativ në fjalë, pjesa veriore e Kosovës kurrë nuk e pranoi realitetin e vitit 1999 dhe kjo, ndër të tjera, nënkuptoi bojkotimin e gjithçkaje që vjen nga pjesa tjetër e Kosovës. Kulmi u arrit në vitin 2008 kur Kosova shpalli pavarësinë e vet, dhe me këtë hap ky bojkot mori përmasa edhe më serioze meqë tashmë u bë e qartë se Republika duhet ta shtrinte pushtetin e vet administrativ edhe në atë pjesë të Kosovës – pjesë e cila, ironikisht, nuk I kishte paguar as faturat e rrymës për dekada me radhë.
Dhe ky bojkot – sigurisht i nxitur nga shteti i Serbisë së cilës, o për konsum të brendshëm o për shtrirjen e ndikimit të vet në rajon, gjithmonë i shkon për shtati një trazirë e tillë – mori përmasa edhe më serioze, me eskalime të mëtejme, sa herë që institucionet e Republikës së Kosovës përpiqeshin të vendosnin rend dhe ligj në atë pjesë të vendit.
Në njërën nga përpjekje të tilla, në korrik të vitit 2011, nga gjuajtja me snajperë në veri të vendit u vra edhe Enver Zymberi, tashmë hero dhe ish-polic i Republikës së Kosovës.
Çfarë kërkojnë serbët në veri të Kosovës?
Në vazhdën e shumë negociatave të zhvilluara mes Kosovës dhe Serbisë, gjithmonë të ndërmjetësuara nga Bashkimi Evropian, u parashtruan shumë kërkesa për ‘normalizim të marrëdhënieve’ mes dy vendeve, dhe në njërin prej dhjetëra takimeve të tilla u arrit një marrëveshje, e njohur si Marrëveshja e Brukselit, që ndër të tjera parashihte që në pjesën veriore të vendit të vendosej një vetëqeverisje lokale – e njohur si Asociacioni i Komunave me Shumicë Serbe.
Dhe ndërsa opozita dhe opinioni shqiptar në përgjithësi këtë organizim e shihnin me dyshim duke iu frikësuar një Republike Sërpske të re në Kosovë, pala serbe ishte e prerë se një gjë e tillë duhet të zbatohej medoemos, dhe në takimet e fundit të zhvilluara mes kryministrit Albin Kurti dhe Aleksandar Vuçiq, sipas mediave, u tha se Asociacioni ishte pika e parë për zbatimin e marrëveshjes kornizë për normalizimin e marrëdhënieve mes dy vendeve.
Në anën tjetër, në vazhdën e përpjekjeve të Kosovës për të shtrirë sundimin e ligjit në këtë pjesë të vendit, kur u mor vendimi për zëvendësimin e targave të Serbisë me ato të Kosovës, deputetët serbë të Listës Serbe, bashkë me kryetarët e komunave të veriut, gjykatësit, administratën dhe policinë i dorëzuan mandatet e tyre dhe hoqën dorë nga të gjitha postet publike, si kundërpërgjigje ndaj këtij vendimi të Qeverisë së Kosovës.
Dhe pasi Qeveria e Kosovës shpalli zgjedhjet e jashtëzakonshme në ato komuna (të cilat u bojkotuan nga shumica serbe e kësaj zone) dhe u zgjodhën kryetarët e rinj shqiptarë – filloi e gjithë hallakama.
Si të zgjidhet e pazgjidhshmja?
Me bojkotin që iu bë të gjitha institucioneve të Kosovës në nivel qendror dhe atë lokal, me lëshimin e të gjitha posteve publike, duket qartë se komuniteti serb zor se do të kthehet në institucione pa një ‘karotë’ të madhe nga Bashkësia Ndërkombëtare.
Dhe kjo karotë me gjasë do të jetë një Asociacion me kompetenca të zgjeruara, në pajtim me Kushtetutën e Kosovës (diçka që nuk mund të arrihet fort lehtë, kur e kemi parasysh se Gjykata Kushtetuese e pati hedhur poshtë si jokushtetues statutin e propozuar për themelimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe).
Në anën tjetër, themelimi i një Asociacioni të tillë do të binte ndesh me të gjitha premtimet që kryeministri aktual, Albin Kurti, i dha elektoratit të vet para zgjedhjeve, por edhe me krejt kauzën e kësaj lëvizjeje politike e cila erdhi në pushtet në kurriz të pozicionit të vet të ashpër karshi Serbisë.
Po kështu, çdo zgjidhje afatgjatë për Kosovën gjithsesi mund të bumerangohet edhe në rajon, në konfliktet e ngrira në Bosnjë e Hercegovinë, në statusin e shqiptarëve në Luginë të Preshevës e në Maqedoni të Veriut, por edhe më gjerë.
Mbase kjo është edhe arsyeja pse nuk po zgjidhet kjo nyjë e fundit e Kosovës – sepse çdo zgjidhje mund t’i krijojë më shumë telashe Bashkësisë Ndërkombëtare sesa mirëmbajtja e një status quo-je të cilën më së shumti po e vuajnë qytetarët e Kosovës, por edhe ata të veriut të vendit.
