Prej në fëmijëri atij i interesonin librat me tematikë Ballkanin të autorit Karl May. Në mes të viteve 70-të mësoi serbo-kroatishten dhe thuajse çdo vit ishte në Jugosllavi, deri në shpërthimin e luftës. Menjëherë pas Luftës së Bosnjës (1992-1995) shkoi me kontratë të një organizate ndërkombëtare drejt Sarajevës dhe prej atëherë merr pensionin në këtë vend. Pse?
Lidhjet familjare dhe farefisnore nuk ka, poashtu nuk ka as miq. “Megjithatë”, kështu flet pensioneri Hofrat, i cili kërkon të mbetet anonim, “nëna ime ishte “made in Bosnia” – dhe familja e tyre ka lidhje interesante me fundin e monarkisë austro-hungareze. Gjyshi ishte inxhinier i kimisë në Çekinë e sotme. Në Luftën e Parë Botërore, ai u detyrua të shkojë në luftë dhe u caktua në divizionin e Bosnjës. Gjyshja e tij vinte nga një familje aristokrate, e cila poashtu u dërgua drejt Bosnjës – në të njëjtin vend. Të dy duanin muzikën, dhe qëndronin sëbashku në netët e gjata boshnjake. Ajo mbeti shtatzane. Kur mbaroi lufta, ata lëshuan Bosnjën dhe fëmija erdhi në jetë në Vjenë.
“Mision kulturor dhe civilizues”
Lidhjet e vjetra janë të prekshme deri sot në disa familje austo-hungareze. Që nga okupimi i Bosnjës prej Austro-Hungarisë 1878 erdhën mijëra banorë drejt vendeve të okupuara – atëkohë për të sjellë në vendin e ri “misionin kulturor dhe civilizues”. Një pjesë e austriakëve mbetën 40 vjet atje. Ata ndërtuan rrugë, shkolla dhe hekurudha. Në projektin e tyre për të konstruktuar ose krijuar kombin boshnjak, dështuan.
Austriakët deri vonë quheshin kuferashë – pra nga sllavishtja “ata të cilët erdhën me valixhe”. Kjo implikonte se në fakt të huajt erdhën me një valixhe, por më pas lëshuan vendin me shumë valixhe, përcjell foldrejt.com. Ata shiheshin si shfrytëzues, pra si “parazitë që jetonin nën mundin e banorëve lokalë,” thotë historiani Enes S. Omerovic, i cili po kryen kërkime në Universitetin e Sarajevës. Ky qëndrim gjithashtu kishte të bënte me faktin se disa nga këta të huaj, për shembull në administratën e pyjeve, po bënin një pasuri.
Largimi i simboleve
Pas përfundimit të LPB në 1918, te banorët vendas shpërtheu euforia, veçanërisht te ortodoksët, ku përveç që filluan të largohen simbolet e Austro-Hungarisë, një pjesë e banorëve lokalë sulmonin verbalisht gjermanofonët.
“Gjithçka çfarë shkruante gjermanisht, por edhe skulptura e Franc Ferdinandit dhe Sofisë u larguan nga vendet publike,” përcjell foldrejt.com Omerovic-in.
Ishte koha e nacionalizmit që u ngrit gjatë kësaj periudhe, por i fuqishëm ishte që nga Perandoria Osmane. Ashtu si Gjermania fashiste kërkonte bashkimin e të gjitha territoreve ku fliteshte gjermanisht, ashtu edhe nacionalistët serbë kërkonin një shtet homogjen serb ose një shtet të madh të sllavëve jugore nën udhëheqjen serbe. Një sistem i tillë u arrit me mbretërinë e Jugosllavisë.
Sipas disa raporteve në Bosnjë gjatë 1910 jetonin 120 mijë të huaj, gjysma e të cilëve ishin sllovenë dhe kroatë. Me përfundimin e LPB, shumë austriakë lëshuan vendin, pasi ishin të padëshiruar. Kjo solli edhe anarki përgjatë nëntorit dhe dhjetorit 1918. Me shkatërrimin e administratës, Gjykatës dhe forcave të rendit, filluan grabitje masive. U desh lutja drejtuar ushtrisë serbe për të ardhur dhe të sjell rendin dhe qetësinë. Ushtria serbe marshoi në Bosnjë në 6 nëntor 1918 dhe atëkohë edhe kryemuftiu Mehmed Xhemaludin Çaushevic tha: “Rroftë mbreti Aleksandër!”.
Numri i gjermanofonëve dhe dëbimi i dhimbshëm
Dëbimi i të huajve sa vinte dhe shtohej. Tashmë largoheshin edhe ata që kishin prejardhje çeke. Kjo pasi një pjesë e të huajve kishin simpati për socializmin dhe shiheshin si kundërshtarë politikë të Beogradin.
Sipas statistikave, në 1910 në Bosnjë ka pasur 22.500 austriakë, 1921 ishin 16.500. Hungarezët në 1910 ishin 6500, kurse në 1921 vetëm 2500.
Historiania Tamara Scheer tregon se shumë ushtarë austro-hungarezë e kishin problem pas LPB, pasi u shpërbë Austro-Hungaria dhe nuk dinin se ku të kërkonin pensionin. Shteti i tyre nuk ekzistonte më.
“Boshnjakët të cilët jetonin një kohë të gjatë në Austri, kishin shansë që të jetonin edhe pas luftës në Austri,” thotë Scheer.
Gara për marrjen e nënshtetësisë austriake
Lufta përfundoi. Shumë të huaj që nuk e flisnin gjermanishten si gjuhë amtare u paraqiten si ‘gjermanë’ për të fituar pasaportën austriake. Ndërsa në Bosnjë sot nuk gjen më austriakë përveç diplomatëve ose ushtarëve.
Gjithsesi në Sarajevë është shumë e dashur prej dy vjetësh Wiener Ball dhe ka shumë reminishensa nga periudha austriake– si kafetë “Franz und Sophie” ose Café “Habsburg”, Wiener Kaffeehaus si dhe Hostel Franz Ferdinand./Der Standard
