I shpikur 1200 vjet më parë nga sundimtarët maure të rajonit, sistemi i vaditjes së Valencias është ende një model për bujqësi të qëndrueshme.
Përktheu: Ardit Mehmetaj, Fol Drejt
Është herët. Gishtat e dritës së diellit sapo kanë filluar të zvarriten përgjatë rrugëve të qytetit të vjetër të Valencias, ndërsa tezgat përbrenda Mercado Central-it të qytetit po bëjnë një tregti të shpejtë. Ka një radhë udhqimesh të shijshme dhe njeriu pas banakut po pret shirita të hollë me proshutë Serrano në kohë të dyfishtë. Ai lidh zinxhirët nga njëri klient te tjetri, duke u futur midis këmbëve të trasha të proshutës që varen nga pjesa e përparme e stallës së tij si tinguj të yndyrshëm. Në seksionin e ushqimeve të detit, ton, krapi i detit, açuge dhe langoustine të mëdha rozë shkëlqejnë në akull. Një stallë këtu është e specializuar për kërmijtë; një tjetër shet vetëm shafran.
Mes të gjithave, duke zënë vendin më të mirë në zemër të Mercado Central-it, janë frutat dhe perimet – të shëndosha, me ngjyra të shumta, si dhe të gjitha të rritura në La Huerta të Valencias, një larushi kopshtesh tregu që rrethojnë 28 km katror të qytetit. Encarna Folgado, pronare e “Frutas y Verduras Folgado”, ka një tezgë këtu për më shumë se 45 vjet, duke blerë perime sezonale direkt nga fermerët që punojnë në fushat e La Huerta. Nëse keni nevojë të blini fasule tradicionale valenciane, ju ejani tek Folgado.
“Ferraura duhet të ketë një ngjyrë të gjelbër të ndezur, por jo shumë intensive,” më thotë ajo, duke iu referuar fasuleve në formë patkoi që pothuajse po derdhen nga arka e tyre ku janë vendosur. Rochet, një fasule e kuqe dhe jeshile, “duhet të jetë disa centimetra më e gjerë dhe më e trashë”. Dhe sa i përket gjalpeve, të cilat mund t’i shoh të fryrë nëpër kutitë e tyre, “më të mira për t’u ngrënë janë kur fillojnë të kthehen nga e verdha në jeshile”.
Krahas fasuleve, këtu ka edhe koka brokoli si sfungjer, speca të kuq dylli, llamba hudhrash të yndyrshme dhe qepë në madhësinë e shkopinjve. Ata janë të gjithë pjesë e një prodhimtarie të pabesueshme që rritet në La Huerta çdo vit, pavarësisht nga fakti se fushat e saj mbyllin qytetin e tretë më të madh të Spanjës. Sekreti është një labirint i zgjuar me kanale dhe porta përmbytëse të shpikur nga sundimtarët maure të rajonit 1200 vjet më parë.
Tetë kanale (hendeqe) kryesore vaditëse derdhin ujin nga lumi Turia, i cili më pas bartet – me anë të gravitetit – përgjatë një sërë degësh më të vogla, të cilat e shpërndajnë ujin në mijëra parcela të vogla nëpër fusha. Sasia e ujit që merr çdo parcelë nuk matet në aspektin e vëllimit, por më tepër me atë se sa mirë rrjedh lumi. Njësia, e njohur si fila (që rrjedh nga fjala arabe që do të thotë “fije”), përfaqëson të drejtën e një individi për një pjesë të ujit për një periudhë kohore; cikli i ujitjes zgjat zakonisht një javë, por kur niveli i lumit është i ulët, cikli zgjatet.
Ky është një sistem tepër efikas. Çdo parcelë e ka të njëjtin akses në ujë njëkohësisht, pavarësisht se ku ndodhen në mozaik. Këtu nuk ka mungesë uji as në periudha thatësie. Dhe rezultati është një rendiment jashtëzakonisht i larmishëm. Varietetet shekullore lokale të orizit rriten në fushat përreth liqenit Albufera, në jug të qytetit, ndërsa specie unike si arra tigër (të cilat përdoren për të bërë pijen valenciane të ftohtë të akullit të horchata), mbillen në veri. .
“Sistemi i të ujit këtu bën që patëllxhanët, portokallet, angjinaret dhe pemët e ullirit të bashkëjetojnë së bashku,” tha Clelia Maria Puzzo nga Organizata e Kombeve të Bashkuara për Ushqimin dhe Bujqësinë (FAO), e cila shtoi se: “Një shumëllojshmëri kulturash u importuan nga Azia dhe Amerika qindra vjet më parë, por ato u përshtatën në mënyrë të përsosur për shkak të këtij sistemi ujitës.”
I gjithë procesi mbahet së bashku nga një organizatë sociale unike që ka qeverisur La Huertan për më shumë se 1000 vjet. Gjykata e Ujit e Rrafshinave të Valencias, u krijua rreth vitit 960 të erës sonë dhe si e tillë është zyrtarisht organi gjyqësor më i vjetër në botë. Gjykata përbëhet nga tetë fermerë, përfaqësues të zgjedhur të komuniteteve që punojnë jashtë secilit prej kanaleve kryesore të ujitjes, të cilët takohen për të zgjidhur mosmarrëveshjet jashtë derës së katedrales së Valencias çdo të enjte në mesditë.
Është një pamje mjaft e bukur, me burrat që janë të veshur me xhaketa të zeza dhe të ulur në një gjysmërreth karrigesh prej druri, ku zbatojnë rregullat e shpërndarjes. Uji është çështja e vetme e debatit, dhe sipas María José Olmos Rodrigo, sekretare e Tribunalit, të pandehurit zakonisht dërgohen para gjykatës sepse “ata kanë përmbytur arën e një fqinji, kanë marrë ujin nga radha ose nuk e kanë mirëmbajtur seksionin e kanalit të ujitjes në mënyrë korrekte”. Procedurat në Valencia janë jashtëzakonisht të shpejta, si dhe të gjitha vendimet që merren janë përfundimtare.
Tribunali ka qenë gjithnjë i pranishëm, vetë përdorimi i tokës ka evoluar me kalimin e kohës. “Është në modë të flasësh për elasticitetin, por kjo është historia e La Huerta”, tha Miquel Minguet, shef ekzekutiv i Horta Vivas. “Ne i përshtatim të korrat me kohën, ndryshojmë shumë, shumë shpesh, vetëm për të mbijetuar”. Kompania e tij pasqyron këtë mentalitet, duke lëvizur nga bujqësia e një kopshti të vogël organik pranë Alborayas, në veri të qytetit, në organizimin e shijimeve të domates në La Huerta dhe drejtimin e agrotureve në të gjithë rajonin.
Kjo kulturë e përshtatjes është ndërhyrje që jo vetëm ka ruajtur, por ka përmirësuar dukshëm kushtet ekzistuese.
“Prodhimi në La Huerta është kryesisht i destinuar për vetë-konsum dhe tregun lokal,” tha Vicente Domingo, drejtor i CEMAS. “Falë strukturës së saj unike, ajo ka arritur të mbijetojë ndër shekuj me përpjekjet brez pas brezi të fermerëve që e kanë ruajtur këtë tokë pavarësisht presionit të urbanizimit”./FolDrejt/
