Vdekja e Ivan Iliçit është novelë e shkruar nga Leo Tolstoj, e botuar fillimisht në vitin 1886. Kjo novelë konsiderohet një nga kryeveprat e fiksionit të tij të vonë, e shkruar pas konvertimit të tij fetar në fund të viteve 1870. E vlerësuar nga një pjesë e madhe e kritikëve letrar si shembulli më i mirë i novelës, “Vdekja e Ivan Iliçit” përshkruan me një emocion të thellë historinë e një gjyqtari të gjykatës së lartë në Rusinë e shekullit të 19-të, vuajtjet e tij dhe vdekjen nga sëmundja e cila po ia shkurtonte jetën çdo ditë nga pak.
Për të pasur një pasqyrë më të qartë për çka bëhet fjalë, po ua paraqesim personazhet e kësaj novele:
Ivan Iliçi – zyrtar i mirënjohur i Gjykatës së Drejtësisë që në novelë nga Tolstoji përshkruhet si “as i ftohtë dhe formal si vëllai i tij më i madh dhe as i egër se më i riu, por ishte një mesatare e lumtur mes tyre – një intelegjent, i rafinuar, energjik dhe njeri i këndshëm. Ndërsa historia përparon, ai bëhet gjithnjë e më introspektiv dhe emocionial, sidomos kur mendon për arsyen e sëmundjes dhe agoninë e vdekjes;
Praskovia Fedorovna Golovin – bashkëshortja antipatike e Ivanit. Ajo përshkruhet si vetëpërfshirëse dhe e painteresuar për përpjekjet e burrit të saj, përveç nëse ato ndikojnë drejtëpërsëdrejtë në të;
Gerasimi – shërbetori i ri i familjes së Ivanit. Ai merr rolin e ngushëlluesit dhe kujdestarit të vetëm gjatë sëmundjes së Ivanit;
Pjetër Ivanoviçi – është miku i Ivanit dhe kolegu i tij. Ai studjoi drejtësinë me Ivanin dhe është ndër të parët që ka mësuar për vdekjen e afërt të Ivanit;
Liza Golovin – vajza a Ivanit;
Fjodor Petrishev – i fejuari i Lizës.
Ivan Iliçi jeton një jetë të palumtur që është “ e thjeshtë dhe e zakonshme, por gjithashtu edhe e tmershme.” Ashtu si të gjithë të tjerët, ai ka dituri dhe e kalon jetën e tij duke u ngjitur në shkallën shoqërore. Pasi martohet me një grua e cila kishte shumë kërkesa për martesë, ai punon deri sa të bëhet mjeshtër i punës, falë ndikimit që ka mbi një mik që sapo është promovuar, duke u fokusuar në punën e tij, ku me kalimin e kohës jeta e tij familjare se vjen bëhet më pak e tolerueshme.
Ndërsa ishte duke varur një perde në shtëpinë e tij të re, ai bie dhe lëndohet. Për këtë nuk mendon shumë në fillim, për më vonë fillon të vuajë nga një dhimbje po në atë anë. Ndërsa vështirësia rritet, sjellja e tij ndaj familjes së tij bëhet edhe më irrituese. Së fundmi, gruaja e tij këmbëngul që atë ta vizitojë mjeku. Mjeku nuk mund të përcaktojë burimin e sëmundjes së tij, por së shpejti bëhet e qartë se gjendja e tij shëndetësore shkon keq edhe më keq, që do të përfundojë me vdekje. Përballë diagnozës mjekësore, Ivani përpiqet të bëjë çdo korigjim të mundshëm për të marrë një kurë për gjendjen e tij të përkeqësuar, derisa dhimbja rritet me aq intensitet të lartë saqë ai detyrohet të lëjë punën dhe të shpenzojë pjesën e mbetur të ditëve të tij në shtrat. Në këtë fazë ai përballet me faktin se do të vdesë dhe e kupton këtë fakt, edhe pse ka dëgjuar për vdekjen, përsëri nuk mund ta kuptojë me të vërtetë atë.
Gjatë proçesit të gjatë dhe të dhimbshëm të vdekjes, Ivani qëndron me idenë se ai nuk e meriton vuajtjen e tij, sepse ai ka jetuar me parimet e drejtësisë. Nuk ai nuk kishte jetuar një jetë të mirë, mund të kishte të paktën një arsye për dhimbjen e tij; por ai ka çuar jetë të mirë, kështu që dhimbja dhe vdekja duhet të jenë të paarsyeshme dhe të pakuptimta. Ndërsa ai fillon që të urrejë familjen e tij për të shmangur subjektin e vdekjes së tij, për të pretenduar se ai është vetëm i sëmurë dhe nuk do të vdesë, ai gjen ngushëllimin të vetëm në shërbetorin e tij të fshatit, Gerasimin i cili është i vetmi person në jetën e Ivanit i cili nuk ka frikë nga vdekja, i cili poashtu përveç djalit të tij, tregon dhembshuri për të. Ivani bën një bisedë me të dhe e pyet nëse ai ka jetuar një jetë të mirë.
Në ditët e fundit të jetës së tij, Ivan Iliçi bën një ndarje të qartë me një jete artificiale, një e tillë sikurse e tija, e cila maskon domethënien e vërtetë të jetës dhe e bën një frikë vdekjen; dhe një jetë autentike, jetën e Gerasimit. Jeta autentike është e shënuar nga dhembshuria dhe simpatia, kurse jeta artificiale nga vetë interesi. Pastaj “disa forca” e godasin Ivan Iliçin në kraharor dhe në shpinë, dhe sikurse sillet në praninë e një drite të ndritshme. Dora e tij bie mbi kokën e djalit të tij të afërt, dhe Ivani pendohet për sjelljen ndaj djalit të tij. Ai nuk e urren vajzën ose gruan e tij, por ndjen keqardhje për ta dhe shpreson se vdekja e tij do ta çlirojë nga këto mendime. Duke vepruar kështu, tmerri i vdekjes e lë atë, dhe sikurse sugjeron Tolstoji, vetë vdekja zhduket.
Për të gjithë simpatizuesit e filmave, novela e Tolstojit është përshtatur në formë artistike tri herë dhe atë:
Ikiru (1952) drejtuar nga Akira Kurosawa;
A Simple Death (1985) drejtuar nga Aleskandër Kaidanovski; si dhe
Ivans Xtc (2000) drejtuar nga Bernard Rose.
