Pas më shumë se një dekade negociatash, vendet anëtare të Kombeve të Bashkuara kanë rënë dakord për traktatin e parë ndonjëherë për të mbrojtur oqeanet e botës që shtrihen jashtë kufijve kombëtarë.
Grupet mjedisore thonë se Traktati i OKB-së për Detin e Lartë do të ndihmojë në kthimin e humbjeve të biodiversitetit dhe sigurimin e zhvillimit të qëndrueshëm, por kujdes ka ende një rrugë të gjatë për të bërë përpara zbatimit, shkruan BBC, përcjell Fol Drejt.
Cilat janë detet e hapura?
Dy të tretat e oqeaneve botërore konsiderohen aktualisht ujëra ndërkombëtare.
Kjo do të thotë që të gjitha vendet kanë të drejtë të peshkojnë, të transportojnë dhe të bëjnë kërkime atje.
Por deri më tani vetëm rreth 1% e këtyre ujërave – të njohura si “deti i hapur” – janë mbrojtur.
Kjo e lë jetën detare që jeton në shumicën dërrmuese të deteve të hapura në rrezik të shfrytëzimit nga kërcënimet, duke përfshirë ndryshimin e klimës, mbipeshkimin dhe trafikun e anijeve.
Cilat specie detare janë në rrezik?
Sipas Unionit Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IUCN) në vlerësimin më të fundit të specieve detare, gati 10% u gjetën në rrezik zhdukjeje .
Sipas Dr Ngozi Oguguah, nga Instituti Nigerian për Oqeanografinë. Shkaqet më të mëdha të zhdukjes janë mbipeshkimi dhe ndotja.
Peshkaqenët, balenat dhe speciet e balonëve – një lloj butaku – janë vënë nën presion të veçantë për shkak të vlerës së tyre të lartë si ushqim deti dhe për drogë.
IUCN vlerëson se 41% e specieve të kërcënuara janë gjithashtu të prekura nga ndryshimet klimatike.
Minna Epps, kreu i ekipit të oqeanit të IUCN, tha: “Dioksidi i karbonit në fakt po absorbohet nga oqeani. Kjo e bën oqeanin shumë më acid, që do të thotë se do të rrezikojë specie të caktuara.”
Ndryshimet klimatike gjithashtu kanë rritur 20-fish valët e të nxehtit detar, sipas hulumtimit të botuar në revistën Science. Kjo mund të çojë në ngjarje ekstreme si ciklonet, por edhe ngjarje të vdekshmërisë masive.
Si do ta mbrojë traktati i detit të hapur jetën detare?
Masa kryesore është vendosja e ujërave ndërkombëtare të botës në zona të mbrojtura (MPA) – e cila do të ndihmojë në arritjen e qëllimit global për mbrojtjen e 30% të oqeaneve të botës deri në vitin 2030 , për të cilin u ra dakord në konferencën e 2022 të OKB-së për biodiversitetin.
Aktiviteti mund të ndodhë në këto zona, por vetëm “me kusht që të jetë në përputhje me objektivat e ruajtjes” – që do të thotë se nuk dëmton jetën detare.
Kjo mund të nënkuptojë kufizimin e aktiviteteve të peshkimit, rrugëve të transportit dhe aktiviteteve të eksplorimit si minierat në det të thellë.
Grupet mjedisore janë seriozisht të shqetësuara për efektet e mundshme të minierave, të tilla si sedimentet shqetësuese, krijimi i ndotjes akustike dhe dëmtimi i zonave të mbarështimit.
Vendet do të propozojnë zona që do të mbrohen dhe këto do të votohen më pas nga vendet që nënshkruajnë traktatin.
Çfarë tjetër ka në traktat?
Pikat e tjera të rëndësishme të traktatit janë:
marrëveshjet për ndarjen e burimeve gjenetike detare; dhe
kërkesat për vlerësimet e ndikimit në mjedis (VNM) për aktivitetet në det të thellë si minierat
Burimet gjenetike detare nënkupton materialin biologjik nga bimët dhe kafshët në oqean. Këto mund të kenë përfitime për shoqërinë, siç janë produktet farmaceutike dhe ushqimi.
Vendet kanë rënë dakord të ndajnë “drejtësisht dhe në mënyrë të barabartë” çdo zbulim të bërë në det të thellë midis vendeve. Kjo ishte e rëndësishme për vendet më të varfra që argumentuan se mund të mos kishin burimet për ta ndërmarrë këtë punë në mënyrë të pavarur.
Megjithatë, Dr Robert Blasiak, nga Universiteti i Stokholmit, tha se askush nuk e di se sa vlejnë burimet e oqeanit dhe si rrjedhim si mund të ndahen ato.
Vendeve do t’u kërkohet gjithashtu të vlerësojnë ndikimin mjedisor të aktiviteteve në oqeane nëse ndikimet nuk njihen mirë ose mund të shkaktojnë dëm për jetën detare.
Kritikët theksojnë se vendet do të kryejnë VNM-të e tyre dhe do të marrin vendimin përfundimtar – megjithëse vendet e tjera mund të regjistrojnë shqetësime në organet monitoruese.
Vendet më të pasura kanë premtuar gjithashtu para të reja për dorëzimin e traktatit.
BE njoftoi kohët e fundit gati 820 milion euro (722.3 milion £) për mbrojtjen ndërkombëtare të oqeanit .
Kur do të hyjë në fuqi traktati?
Vendet do të duhet të takohen përsëri për të miratuar zyrtarisht marrëveshjen dhe më pas të kenë shumë punë për të bërë përpara se traktati të mund të zbatohet.
Ai do të hyjë “në fuqi” vetëm pasi 60 vende të kenë nënshkruar dhe miratuar ligjërisht legjislacionin në vendet e tyre.
Vendet nënshkruese do të japin më pas që të fillojnë të shikojnë praktikisht se si mund të zbatohen dhe menaxhohen këto masa./FolDrejt/
