Nga Qerim Ondozi
Në një polemikë të zjarrtë për luftën me një koleg të fakultetit para disa vitesh, ai pati thënë se Kosova ka kaluar mirë, ka kaluar më mirë se Bosnja, me vetëm nja 10 mijë persona të vrarë (!). Ky pohim sa i vërtetë aq edhe skandaloz më përndjek sa herë që Kosova, Bosnja, apo ndonjë vend tjetër i Ballkanit Perëndimor shënon ndonjë datë të rëndësishme përkujtimi a beteje.
Korriku është datë e tillë.
Në korrik të vitit 1995 forcat serbe në Srebrenicë kryen gjenocidin më të madh në Evropë që nga Lufta e Dytë Botërore duke vrarë mbi 8,000 boshnjakë brenda disa ditësh, e duke i varrosur gjithandej nëpër varreza masive.
Në korrik të vitit 1998, pas një aksioni të dështuar të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, forcat serbe vranë mbi 100 qytetarë të Rahovecit brenda pak ditësh, dhe i varrosën gjithandej. Kjo ka qenë edhe ndër masakrat e para të forcave serbe në Kosovë, para se luftimet të shtriheshin në tërë Kosovën, e që arritën kulmin me fillimin e bombardimeve të NATO-s në Kosovë, në mars të vitit 1999.
Qëllimi i përmendjes së këtyre dy ngjarjeve në dy shtete të ndara gjithsesi nuk është për të bërë ndonjë krahasim. Dhe ky përfundim është dashur të nxirret që në fillim të tekstit (lexo sërish fillimin), ngase humbjet njerëzore nuk bën të krahasohen sipas numrave, edhe pse, për fat të keq politika I (keq)përdor numrat për të arritur qëllime të caktuara, shpesh miskine.
Krahasimet e tilla janë të poshtra. Për më tepër, asnjëherë nuk duhet të ketë krahasime të tilla. Përkundrazi. Është për keqardhje që, ta zëmë, dy shtetet të cilat e kanë pësuar më së keqi në shpërbërjen e ish-Jugosllavisë nuk mbërrijnë të solidarizohen me njëri-tjetrin, të ndajnë përvojat e dhimbjet e tyre të cilat gjithsesi ngjajnë me njëra-tjetrën. Dhe jo që nuk solidarizohen me njëri-tjetrin, por ato kanë vendosur ta lehtësojnë edhe komunikimin e ndërsjellë, duke i vendosur regjim vizash njëri-tjetrit.
Gjatë qëndrimit tim në Bosnje në korrik të këtij viti planifikova të vizitoj Srebrenicën, vendin e krimit makabër në datat kur edhe përkujtohen viktimat. Një mik i imi më tha të mos shkoja në këto data, por të gjeja ndonjë datë tjetër për të parë vërtet përmasat e tmerrit. Se në këto data do të ketë shumë politikanë. Shumë deklarata politike. Shumë nxjerrje nga konteksti. Shumë demante e (keq)përdorime të dhimbjeve të të mbijetuarve.
“Shko në Srebrenicë, në qytet, në ndonjë periudhë tjetër të vitit, dhe shih çka i kanë bërë një qyteti të tërë, si e kanë shkretuar një vend të tërë” – më tha miku im dashamir. Dhe e dëgjova këshillën e tij dhe e shtyva vizitën time për një datë më të përshtatshme. Për një datë e cila nuk është në agjendën ditore të asnjë ministri, asnjë kryetari komune, asnjë deputeti, asnjë kryetari katundi.
Dhe e njëjta gjë mund të vlejë edhe për Rahovecin. Për të parë përmasat e pasojave të luftës, ii duhet vizituar në ndonjë periudhë më të qetë të vitit, ku, siç thonë banorët lokalë “as qeni nuk leh”. Kjo mund të jetë edhe pasojë e menaxhimit të pasluftës, por kjo është temë krejt tjetër.
Shtytja kryesore për këtë shkrim ishte edhe një program (agjendë) tjetër e institucioneve tona për të shënuar data përkujtimi. Një program tjetër i mërzitshëm, në vargun e programeve bajate e të dalë boje, të cilat qëllimin kryesor e kanë mbajtjen gjallë të një narrative (prapë bajate) dhe qëndrimin në pushtet duke interpretuar fakte historike.
Përveç programeve bajate (me nënshkrim dhe vulë të kryeshefit), organizohen edhe koncerte dhe ahengje të ndryshme.
Imagjinojeni një koncert në Potoçari, në Srebrenicë, më 11 korrik dhe mos më thuani se s’është njëjtë – sepse asgjë s’është njëjtë!
Imagjinojeni një koncert alla Arif Vlladi në ndonjë palestër të Srebrenicës, dhe mos më thuani se s’është njëjtë se asgjë s’është njëjtë!
Imagjinojeni një party në mbrëmjen e 11 korrikut në sheshin e Srebrenicës, me diletantë muzikorë dhe gjysmëprofesionalë që i këndojnë rinisë për të shënuar shfarosjen, ose së paku tentimshfarrosjen, e një populli të tërë!
Jo, është e vështirë ta imagjinoni. Por në Kosovë nuk keni pse ta imagjinoni. Atë mund ta përjetoni dhe mund të jeni pjesë e ahengut. Join the party!
Problemi i përkujtimit (të denjë) të ngjarjeve të caktuara historike qëndron gjithsesi te interpretimi apo shtrembërimi i qëllimshëm i ngjarjeve të caktuara për të arritur qëllime të caktuara, shpesh ato të mbajtjes së pushtetit.
Dhe këtu po i ritkhehem pyetjes në fillim: Dhimbja e kujt është më e madhe? E famijes së ushtarit apo e familjes së viktimës civile? Apo cila ngjarje është më tragjike? Ajo e dhjetë ushtarëve të vrarë apo ajo e 100 civilëve të vrarë? Apo krahasimi i këtyre ngjarjeve është banal? Banal është, por ai, për fat të keq po ndodh.
Dhe ndërsa institucionet shtyhen se ngjarja e cilit shtet, e cilës komunë, e cilit katund e mahallë është më e lavdishme, kush i dha kontribut më të madh çlirimit, familjet e viktimave në çdo përvjetor dhimbjen e mbajnë në vete, për vete, mbase në pritje të ndonjë dite kur përkujtimi për më të afërmit e tyre do të marrë formën e duhur e të denjë që i ka hije një sakrifice të tillë.
Dhe vazhdojnë të luten: “Pastë kuptim sakrifica jonë!”
