Nga: FESTIM RIZANAJ
Ahmed Hilmi Filibeli, autori i librit Thellësitë e Imagjinatës është nga ata romancierët e parë që e kishte të njohur se çka është romani, si shkruhet, çfarë strukture ka dhe çka mund të bëhej me të. Prandaj, kur flitet për romanet turke atëherë një nga ata që duhet të përmendet është edhe romani “Thellësitë e Imagjinatës”. Po ashtu Ahmed Hilmi Filibeli, e dinte shumë mirë se si mund të përfitoj nga arti i romanit brenda kulturës së vet. Njohuri dhe aftësi të tillë kanë pak romancierë turk.
Thellësitë e Imagjinatës
Çdo libër reflekton kohën në të cilën është shkruar. “Thellësitë e Imagjinatës” është shkruar në kohën (1910) kur bota ishte kapluar nga fryma shkencore dhe reflektonte edhe në vendlindjen e autorit. Koha kur çdo fenomen matej dhe argumentohej nëpërmjet shkencës dhe zhytja në thellësinë e imagjinatës dhe ëndrrave kishte filluar të anashkalohej në masë të madhe. Prandaj, ky libër konsiderohet si një kërkim në vete dhe ëndrrat imagjinare si mjet kryesor i kërkimit. Kërkimi i së vërtetës sublime nga autori realizohet nëpërmjet meditimit mbi çështje që nuk arrihen të konceptohen nëpërmjet mendjes.
“Thellësitë e Imagjinatës” është tregimi i kërkimit të Raxhiut të një rruge që e bën atë të kuptojë që është një “pikë” që synon qendrën. Në këtë kërkim, njeriu valëvitet në mes pozitës më të ultë dhe formës më të lartë dhe në vend që të dorëzohet pa kushte në pozitën më të ulët ai lufton me të keqen, dhe kryesisht me veten. Prandaj, çdo individ është i paracaktuar që ta kërkojë të vërtetën sublime. Edhe pse shfaqet në mënyra të ndryshme dhe në periudha të ndryshme për secilin individ, është e paracaktuar që të ketë një kohë për ta kujtuar atë për etjen, ndarjen dhe shkëputjen nga esenca. “Thellësitë e Imagjinatës” është historia e këtij udhëtimi të paracaktuar.
Raxhiu, personazhi kryesor i romanit është një djalosh, i cili i futet rrugës së kërkimit derisa përfundon në rrugë pa dalje. Ai përballet me veten gjatë kërkimit të së vërtetës. Pra, Raxhiu si personazh kryesor i këtij romani arrin t’i mbledh në veten e tij të gjitha karakteristikat e Perëndimit dhe pastaj, ashtu siç dmth emri i tij Raxhiu (ai që kthehet) kthehet apo përjeton një transformim nëpërmjet plakut të quajtur Aynalı Baba dhe ëndrrat imagjinare si formë e edukimit të tij.
Aynalı Baba, për dallim nga Raxhiu, i cili është racional dhe i mençur, ishte një njeri i pashkolluar, i vetmuar që jetonte në varreza. Në kokë mbante kapele të mbuluar me xhama dhe pasqyrë. Në një formë kështu e kishte fshehur veten. Takimi i Raxhiut me Aynalı Babanë ndikon tek ai që të bëjë kthesë në jetën e tij nëpërmjet disa ëndrrave, të cilat i përjeton falë Aynalı Babës. Raxhiu, së pari e pinë kafenë e ofruar nga Aynalı Baba, pastaj me zërin e Nejit dhe poezive kalon në trans. Fillimi i bisedës së Raxhiut me Aynalı Babanë nënkupton fillimin e udhëtimit në botën e imagjinatës. Udhëtim që i zbulon të vërtetat ontologjike nëpërmjet një gjuhe simbolike.
Raxhiu në ëndërr kalon nga një vend në tjetrin. Në ëndërr, Raxhiu takohet me figura mitologjike, me krijesa të ndryshme, po ashtu me emrat si Buda, Platoni, Pitagora, etj. Çdo ëndërr ofron një aventurë, një tregim dhe një mësim. Ëndrrat paraqesin karnavalin e gjendjes njerëzore. Kalimi i njeriut nga gjendja në gjendje përshkruan gjithë librin, ku gjendjet përfaqësohen nëpërmjet ëndrrave. Ëndrrat janë gjithmonë manifestim i kërkimit të urtësisë dhe hap dyert e dimensioneve të ndryshme. Çdo ëndërr bëhet shkak që Raxhiu të njoh më shumë veten e tij dhe të ngritët shpirtërisht.
Raxhiu në dimensionet që kalon sheh terrin dhe dritën, të keqen dhe të mirën, dijen dhe injorancën. Ahmed Hilmi Filibeli nëpërmjet ëndrrave ofron njohjen në vend të dijes, cilësoren në vend të sasiores. Një nga karakteristikat kryesore të ëndrrave të përjetuara nga Raxhiu është se asgjë nuk është e përhershme dhe konstante. Raxhiu edhe pse sheh gjëra të jashtëzakonshme në ëndrra, ai i përjeton si në realitet. Pyetja në fillim të librit “A thua ekzistoj” zë vend pothuajse në çdo rresht të librit.
Raxhiu simbolizon intelektualin e kohës që jeton, i cili nën ndikimin e mendimit modern perëndimor ka dyshime mbi besimin dhe vlerat morale. Për këtë arsye, ai orientohet drejt budizmit, zoroastranizmit, nihilizmit, darvinizmit dhe tesavufit. Me secilin veç e veç përballet. Mundohet që t’i zbulojë mendimet dhe ndjenjat bazë të tyre. Ndodhin debate, polemika, përplasje mendimesh. Raxhiu zë vend aktiv në këto polemika. Në njërën nga ëndrrat bëhet mbret indian, në një ëndërr tjetër një brahman. Merr pjesë në konferencën e buburrecave. Ëndrrat e Raxhiut nuk kanë kufij. Gjatë kllapisë kalon nga gjendja në gjendje. Në çdo ëndërr ballafaqohet me çështje të ndryshme. E mira-e keqja, injoranca-iluminimi, e drejta-e padrejta, muhabeti-mosmarrëveshja janë disa nga konceptet që Raxhiu i trajton në paradokset që bie.
_____________________________
*Shkëputur nga revista ‘Uji’./FolDrejt/
