Në Kongresin e Berlinit(1878), Fuqitë e Mëdha ranë dakord të krijonin një Bullgari autonome, formalisht brenda suazës së Perandorisë Otomane, të zmadhonin dhe të njihnin Sërbinë si shtet të pavarur, të parashikonin zmadhimin e Greqisë dhe të pranonin njohjen ndërkombëtare të Malit të Zi të zmadhuar dhe të pavarur. Një vendim i tillë do të vendoste kornizën ndërkombëtare brenda së cilës, marrëdhëniet dhe konfliktet midis shteteve ballkanike në lindje e sipër do të zhvilloheshin në tridhjetë e pesë vitet e ardhshme. Për rrjedhojë, problemi i parrë ndërkombëtar për aspiratat e çdo lëvizjeje kombëtare shqiptare do të ishte sigurimi i njohjes nga ana e Fuqive të Mëdha dhe pranimi i saj nga fqinjët e saj ballkanik, se në rajon ekzistonte një identitet shqiptar i veçantë, krejt i dallueshëm nga ai i sllavëve, grekëve dhe popullsive myslimane fqinje. Sipas termave të Traktatit të Shën Stefanit(mars 1878), ku Fuqitë e Mëdha vendosën të thërrisnin Kongresin e Berlinit për të rinegociuar, rusët i kishin imponuar qeverisë së dobësuar otomane krijimin e një protektorati të madh bullgar nën mbrojtjen e Rusisë: kufijtë e këtij protektorati u vendosën sipas kriteresh dukshëm etnografikë, duke përfshirë brenda tyre praktikisht krejt “Maqedoninë” otomane, për të mbërritur deri në perëndim ë liqenit të Ohrit. Kësisoj, brenda këtyre kufijve përfshiheshin territore të mëdha me një popullsi të pamohueshme shqipfolëse. Për më tepër, në këtë traktat dhe më tej gjatë Kongresit, u propozua për t’i dhënë shpërblime territoriale në kurriz të Perandorisë Otomane, Sërbisë, Malit të Zi dhe Greqisë, duke përfshirë sërish në to popullsi shqipfolëse, qofshin ato myslimane, ortodokse apo katolike.
Lëvizja Kombëtare Shqiptare do të bëhej për herë të parë aktive në arenën ndërkombëtare në kohën e Kongresit të Berlinit, në vitin 1878, në variantin e Lidhjes Shqiptare ose “Lidhjes së Prizrenit” (1878-1881). Lidhja vendosi të pengonte ndarjen e territoreve të Ballkanit Perëndimor me popullsi shqipfolëse në një ose më shumë shtete fqinje të krishtera ortodokse. Pjesëmarrësit në Lidhje i referoheshin vetes si “shqiptarë”, por ata nuk kërkonin krijimin e një “Shqipërie” të pavarur. Ata thjesht kërkonin ruajtjen e territoreve me popullsi shqipfolëse brenda Perandorisë Otomane, pasi ata e identifikonin veten si të ndryshëm prej sllavëve, grekëve dhe turqve otomanë fqinj. Megjithatë, suksesi i këtij programi proto-nacionalist do të varej nga përfaqësuesit e Fuqive të Mëdha të mbledhur në Kongres dhe nga pranimi prej tyre i pretendimit shqiptar për njohjen e statusit të një kombi ose kombësie. Faktikisht, përfaqësuesit e Fuqive të Mëdha vendosën se një entitet i tillë si “komb” shqiptar nuk ekzistonte dhe se “shqiptarët” ose popullsitë shqipfolëse ishin thjesht banorë të një territori gjeografik të njohur në mënyrë të përgjithshme si “Shqipëri”. Ndonëse “Maqedonia” u rikthye sërish nën sundimin otoman, Fuqitë e Mëdha vendosën që disa sipërfaqe territoresh, ku shumica e popullsisë ishte shqiptare t’u jepeshin shteteve të tjera: e më saktësisht:
- Tivarin, Hotin, Grudën, Tripshi-n, Kichi-n, Podgoricën, Plavën dhe Gucinë t’ia jepnin Malit të Zi;
- Pjesë të Epirit të Jugut, që shtriheshin midis Gjirit të Prevezës dhe lumit Kallamas, t’ia jepnin Greqisë.
Shqiptarët u izoluan dhe patën pak mbështetje, me përjashtim të një lloj simpatie austriake për pakicën katolike dhe një lloj ndihme nga turqit otomanë, të cilët synonin thjesht kufizimin e humbjeve territoriale otomane. Kur Komisionet e Përcaktimit të Kufijve të Kongresit arritën të fiksonin kufijtë, Lidhja e Prizrenit iu kundërvu me forcë dorëzimit të këtyre territoreve dhe arriti të vendoste kontrollin e saj mbi Plavën, Gucinë, Hotin dhe Grudën. Malit të Zi iu dha si kompensim porti i Ulqinit, ndërsa kufiri grek u vendos në lumit Arta. Kur komisionet përfunduan punën e tyre, Lidhja e Prizrenit u shtyp nga autoritetet otomane.
Që në rastin e parë që qeveritë e Fuqive të Mëdha ishin ndeshur me çështjen e një etniciteti të dallueshëm shqiptar dhe pasi ata kishin promovuar aktivisht pretendimet e grupeve nacionale sllavo-krishtere, të përcaktuara sipas kritereve etnografike të momentit, ata do të hidhnin poshtë dhe nuk do të pranonin të njihnin një etnicitet shqiptar të barasvlershëm me atë të fqinjëve. Madje, për më tepër, edhe vetë simpatizantët bashkëkohës të çështjes shqiptare do të ngrinin pyetjen nëse shqiptarët “ishin etnologjikisht… me të vërtetë, një stok(grumbull) i veçantë”, po të mbaheshin parasysh ndryshimet fisnore dhe fetare, gjë që e bënte të vështirë përcaktimin e një përkufizimi të saktë të “kombit” shqiptar. Veç dallimit fetar, në disa zona të caktuara ekzistonin ndryshime të mëdha, veçanërisht në Veri, zona këto që në dimër ishin të izoluara dhe të paarritshme, për të mos folur këtu për ndryshimet e mëdha kulturore dhe në tradita, sidomos për sa i përkiste kontrastit mes grupeve fisnore migruese stinore në Veri(Gegët) dhe popullsive më sedentare(të pozicionuara) të Jugut(Toskët).
Ekzistojnë me të vërtetë prova që ndarja midis gegëve dhe toskëve krijoi probleme në krijimin e një identiteti të përbashkët, pavarësisht nga kritikat e atyre që janë përpjekur ta zvogëlojnë rëndësinë e këtij faktori dallues si tejet të thjeshtëzuar. Përvoja e Kongresit të Berlinit tregoi se Lidhja Shqiptare vuante nga paaftësia serioze për të bërë për vete patronazhin e Fuqive të Mëdha ose një mbrojtësi të fuqishëm. Për sa kohë që Perandoria Otomane mbetej një fuqi sovrane e besueshme, interesat shqiptare mund të mbroheshin në mënyrë të mjaftueshme, në rast se në kuadrin e saj mund të sigurohej një shtet autonom i kënaqshëm; por në çastin kur kjo besueshmëri do të prishej, për shqiptarët do të bëhej i domosdoshëm sigurimi i patronazhit të një prej Fuqive të Mëdha. Për këtë rol, kandidati më premtues(ndonëse disi indiferent) do të ishte me fort të ngjarë Austro-Hungaria, qoftë edhe sikur thjesht për vendosmërinë e saj për të mos lejuar daljen e Sërbisë në detin Adriatik përmes territorit shqiptar.
Përmbledhje e shkëputur nga libri “Lindja e Shqipërisë: Nacionalizmi etnik, Fuqitë e Mëdha të Luftës së Parë Botërore dhe Lindja e Pavarësisë Shqiptare” e autores Nicola Guy.
Përpunoi për foldrejt.com: Fisnik N. Muça
