Në vitin 1999, Kosova u çlirua nga ish-okupatori serb. Në ditët e çlirimit, Kosova ishte mes rrënojash anembanë vendit dhe filloi rimëkëmbjen e saj. Në vitet e pasluftës, institucionet e Republikës së Kosovë filluan të grumbullojnë dëshmi e fakte nga tereni. Në mesin e tyre edhe dokumentimin e trashëgimisë kulturore shqiptare, më saktësisht edhe dëmin e bibliotekave dhe librave shqip.
Nga Gëzim Olluri – Fol Drejt
Sipas të dhënave nga Biblioteka Kombëtare e Kosovës “Pjetër Bogdani”, gjatë periudhës 1990-1999, në territorin e Kosovës u mbyllën, u dëmtuan dhe u dogjën rreth 600 biblioteka të të gjitha llojeve nga ushtria okupuese e Serbisë. Vetëm gjatë luftës 1998-1999, u shkatërruan dhe u dogjën 175 biblioteka. Bazuar në këto dëshmi, bashkë me bibliotekat u shkatërruan e u dogjën edhe 1 milion e 665 mijë e 496 libra nga forcat serbe.
Në një rrethanë të tillë, prezenca e organizatave ndërkombëtare për të drejtat dhe liritë e njeriut në Kosovë ishte e madhe. Në mesin e këtyre organizatave ishte edhe UNICEF, IFLA dhe KE, të cilat mblidhnin të dhëna për bibliotekat dhe librat e djegura para e gjatë luftës në Kosovë nga ushtria serbe.
Duke ditur që e vërteta tashmë ishte në dritë, atëherë mediat serbe në Serbi filluan të publikonin lajme të rreme dhe të pavërteta. Në mesin e lajmeve të rreme ishte edhe akuza se shqiptarët në luftë kanë djegur libra në gjuhën serbe. Kujtojmë që në Kosovë mbi 90 përqind e popullsisë ishte shqiptare dhe gjuha shqipe ishte gjuhë zyrtare, andaj librat në gjuhën serbe për komunitetin serb nuk ishin në numër të madh.
Bazuar në të dhënat e raportit IFLA, disa nga lajmet e rreme të mediave serbe ishin këto: Më 28 shtator 1999 në gazetën serbe “Glas Javnosti” që botohej në Beograd dhe shpërndahej nga agjencia e lajmeve “Tanjug”, ishte një shkrim që mbante titullin: Goethe, Shakespeare digjen. Dhe vazhdonte: Terroristët shqiptarë i kanë djegur më shumë se 2 milionë libra në gjuhën serbe në Kosovë. Më 20 dhjetor 1999, gazeta “Dnevna Borba” që gjithashtu shpërndahej nga “Tanjug”, kishte një shkrim me titullin: Ekstremistët shqiptarë djegin librat serbë.
Këto statistika të tyre rezultojnë të pavërteta atëkohë dhe të pavërtetuara përherë. Nuk ka pas dhe nuk ekzistojnë fakte që i argumentojnë këto statistika. Këtë gënjeshtër të mediave serbe përveç që e vërtetojnë institucionet e Republikës së Kosovës, e vërtetojnë edhe institucionet e shtetit serb.
Bazuar në të dhënat e institucioneve serbe kur ushtria e tyre ishte okupuese në trojet shqiptare të Kosovës, atëherë del se në vitin 1995 në Kosovë kishte rreth 1 milionë e 80 mijë libra, ndërsa sipas informacioneve të mediave serbe, gjatë luftës janë djegur më shumë dy milionë libra në gjuhën serbe.
Fillimisht, në Kosovë nuk është shkatërruar e djegur asnjë libër në gjuhën serbe ose të ndonjë gjuhe tjetër nga shqiptarët e as nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK). Pjesa më e madhe e librave në gjuhën zyrtare shqipe, si dhe në anglisht, gjermanisht, italisht, frëngjisht e gjuhëve të tjera dhe të gjuhës serbe janë zhdukur, shkatërruar e djegur nga forcat policore e ushtarake serbe.
Për ta vërtetuar gënjeshtrën e mediave serbe, mjafton të kuptimësohet pyetja dhe t’i jepet përgjigjja. Si është e mundur që në vitin 1995 të ishin një milion e 80 mijë libra në gjuhën serbe në Kosovë e në anën tjetër u dogjën më shumë dy milionë gjatë luftës 1998-1999? Rrjedhimisht, nuk është e mundur as numerikisht e as logjikisht.
Përmes raportimeve të rreme, mediat serbe provonin të hidhnin mjegull mbi të vërtetën dhe të rrafshonin të kaluarën kriminale të policisë, ushtrisë dhe grupeve paramilitare serbe që shkaktuan gjenocid e kulturocid në Kosovë përmes masave brutale e krimeve çnjerëzore.
Këtë e faktojnë edhe të dhënat e raportit IFLA. “Pikësëpari, kurrë nuk ka pasur dy milionë libra në gjuhën serbe në bibliotekat e Kosovës, as sipas statistikave zyrtare ish-jugosllave. Shihet qartazi se qëllimi është që faji për shkatërrimin e librave t’u vihet shqiptarëve që tash e kontrollojnë këtë trevë, mirëpo kur vjen puna te dhënia e fakteve, këto pohime nuk gjejnë ndonjë bazë”, thuhet në raportin e IFLA (Federatës Ndërkombëtare të Shoqatave dhe Institucioneve të Bibliotekave).
Nga ana tjetër, me informacione të rrejshme e pa fakte, mediat serbe i kishte furnizuar edhe Jordan Ristić, ish-drejtor serb ilegal në Bibliotekën Kombëtare të Kosovës nga viti 1996 e deri më 16 qershor 1999. Ristići i kishte thënë agjencisë së lajmeve “Tanjug” se: “Të gjithë punonjësit serbë janë përjashtuar nga Biblioteka Kombëtare “Ivo Andrić” e Universitetit të Prishtinës, e tash serbët nuk lejohen të hyjnë në këtë bibliotekë që është më e madhja në krahinë. Ekstremistët shqiptarë, po ashtu, i kishin vënë flakën Bibliotekës së Qytetit në Prishtinë, që ka qenë biblioteka më e madhe në krahinë me rreth 400 mijë tituj”, thuhej ndër të tjera nga Ristić.
Këto janë gënjeshtra nga Jordan Ristić, i cili ishte pjesëmarrës direkt në organizimin, planifikimin dhe zbatimin e gjenocidit dhe kulturocidit nga forcat serbe në Kosovë. Jordan Ristić ka qenë drejtor ilegal në Bibliotekën Kombëtare të Kosovës nga viti 1996 e deri më 16 qershor 1999, kur Kosova u çlirua nga okupimi serb. Andaj, Ristići është njëri nga përgjegjësit kryesor.
Gjithashtu, kujtojmë se Biblioteka Kombëtare e Kosovës nga fillesat e saj e deri më sot, ka mbartur gjashtë emërtime e shumë ndërrime vendndodhjesh. Andaj, edhe emërtimi “Ivo Andrić” ka ndodhur gjatë masave të dhunshme serbe dhe me detyrim.
E vërteta tjetër është se Biblioteka e Qytetit në Prishtinë nuk është djegur. Ndërsa, gjatë kohës sa Ristići ka qenë ish-drejtor ilegal në Bibliotekën Kombëtare të Kosovës, vetëm gjatë luftës 1998-1999, nga forcat kriminale serbe në Kosovë janë shkatërruar e djegur 175 biblioteka dhe 1 milion e 665 mijë e 496 libra në Kosovë.
Në periudhën kohore nga muaji prill e deri në muajin qershor të vitit 1999, Biblioteka Kombëtare dhunshëm ishte bërë bazë e ushtrisë kriminale serbe, kur edhe ishin larguar me ta humbur luftën e shkaktuar. Aty kishin lënë pushkë, armë, snajper, municion, harta, flamurin e luftës e rroba ushtrie të oficerëve të lartë serbë. Pikërisht në periudhën kur Ristići ka qenë drejtor ilegal, aty ka qëndruar ushtria serbe, e cila ka kryer krime çnjerëzore kundër popullsisë shqiptare. Për çka, Ristići është njëri nga përgjegjësit e aparatit shtetëror serb.
Se ushtria serbe ishte stacionuar në bibliotekë, kujtimet e pasluftës i rrëfen Mehmet Gërguri, dëshmitar i asaj kohe dhe ish-drejtor i Bibliotekës Kombëtare. “Teksa po kaloja rreth Bibliotekës Kombëtare me një mik timin, aty gjetëm edhe ushtarë të KFOR-it. Biseduam me ta dhe na thanë që do të bëjnë një kontroll. Pasi u prezantova se kush isha, hymë bashkë në bibliotekë ku na pritën disa shqiptarë me duartrokitje”, rrëfen Gërguri.
Gërguri bën me dije se në Bibliotekën Kombëtare të Kosovës ishte e vendosur njësia kryesore e ushtrisë serbe. “Kur kemi shku në katin e tretë, tek sistemi i ngrohjes e ftohjes kemi gjet armë, pushkë, snajper, automatik e plot municion. Edhe në një vend tjetër ashtu kemi gjet armë. Në bodrum kemi gjet shumë rroba të oficerëve serbë. Kemi gjet edhe harta dhe flamurin e luftës. Me sa e di, njësia kryesore serbe për Kosovë ka qenë e vendosur aty. Atë kohë kur është dhënë urdhër me dalë prej Kosove, i kanë lënë ashtu”, kujton Gërguri rikthimin e tij në bibliotekë.
Kujtojmë se në dhjetor të vitit 2022, Ministria e Kulturës e ka hartuar raportin përfundimtar për dëmet e trashëgimisë kulturore në Kosovë gjatë luftës së viteve 1998-1999 nga forcat serbe. Në raport flitet edhe për librat dhe bibliotekat e shkatërruara dhe të djegura. Raporti përfundimtar i është dhënë kryeministrisë. Në bazë të raportit Republika e Kosovës në të ardhmen e afërt në bisedimet e Brukselit do t’i kërkojë përgjegjësi dhe dëmshpërblim Serbisë për shkatërrimin e trashëgimisë kulturore shqiptare në Kosovë./FolDrejt/
