Nuk dihet asnjë rast i shpëtimit të një serbi nga Kosova prej dhunës lokale nga autoritetet aktuale në Beograd. Kur marrëdhëniet ishin më të acaruara kohëve të fundit, u kërkua leja që mijëra serbë të armatosur të kalonin në Kosovë, por leja nuk u mor dhe asgjë nuk do të dilte nga ai kalim. Përmbledhja e gjithë kësaj është e shkurtër dhe e thjeshtë: politika ndaj Kosovës nuk ka instrumente dhe fuqi për t’i ndihmuar ata që vuajnë në ndonjë mënyrë konkrete dhe efektive, por me retorikën e saj boshe agresive përkeqëson në mënyrë të përhershme dhe sistematike marrëdhëniet me shumicën shqiptare.
Nga Ljubomir Madžar
Dihet se Princi Millosh, në ato kohëra të lashta i quajtur princ, ishte një njeri analfabet. Dihet gjithashtu se ai u përpoq të arsimohej i shtyrë nga e zyrtarët të tij të ditur, por shpejt hoqi dorë, i bindur se ishte e vështirë, e lodhshme dhe e mërzitshme. Dihet shumë mirë se ai solli një ndryshim epokal për Serbinë, sepse, së pari, gjeti guximin për të nisur Kryengritjen e Dytë Serbe pas shembjes së të Parës dhe për ta përfunduar me sukses atë, përmes proceseve të gjata dhe të ndërlikuara të negociatave dhe manovrave diplomatike; ai fitoi pavarësinë dhe lirinë për Serbinë pas katër shekujsh robërie.
Ka një numër të vogël njerëzish që i kuptuan dhe interpretuan siç duhet përmasat e veprës së tij: analfabet dhe i paarsimuar, por i aftë dhe tepër i shkathët në ndërveprimet e tij me shtetarët e fuqishëm të kohës. Princi Millosh është një shembull paradigmatik dhe provë e pakundërshtueshme se arsimi dhe mençuria, disa do të thoshin inteligjenca, nuk janë të barasvlershme dhe se është e mundur të jesh i mençur edhe pse faktikisht je i paarsimuar, ashtu siç është dukshëm e mundur të jesh i arsimuar dhe të mos jesh fare i mençur. Për variantin e parë, i cili është pakrahasueshëm më i rrallë dhe kërkon qartësi autentike, është e vështirë të gjesh shembuj specifikë, dhe ka plot shembuj për variantin e dytë, është e pamundur të jetosh normalisht me ta.
Ky tekst do të trajtojë problemet dhe dhimbjet që lidhen me këtë kombinim të dytë të karakteristikave njerëzore që hasen shpesh. Mençuria politike konsiston kryesisht në të kuptuarit se, së pari: duhet mbajtur qëndrime të ndryshme ndaj aktorëve të ndryshëm të ngjarjeve ndërkombëtare dhe se është veçanërisht e rëndësishme të mos antagonizohen ata nga të cilët varen fuqimisht gjërat kryesore në programin e veprimit dhe që janë dukshëm shumë më të fortë se ju. Ka edhe një gjë tjetër të rëndësishme për të kuptuar, ajo është se ajo që bëni në politikë nuk ju intereson vetëm juve dhe se e gjithë fusha e veprimit tuaj është e ndërthurur me një thurje të dendur interesash ndërkombëtare, ndër të cilat interesat më të dukshme dhe më të rëndësishme janë fuqitë e mëdha. Të mos përshtatesh me ato interesa, dhe veçanërisht t’i kundërshtosh ato, është një shembull paradigmatik i mungesës së mençurisë dhe një recetë e gatshme për dështim në çdo gjë të rëndësishme midis sipërmarrjeve me të cilat je i angazhuar.
DOBËSIA E MADHE E SERBISË NË KOSOVË
Nga viti në vit, bota është gjithnjë e më komplekse dhe gjithnjë e më dendur e mbuluar me një lëmsh gjithnjë e më të fortë lidhjesh dhe ndërvarësish. Kjo është arsyeja e faktit të lartpërmendur të rëndësishëm të ndërthurjes së interesave, për rrethana të pashmangshme që ajo që bëjmë edhe në oborrin tonë ka të bëjë me të tjerët, e ndër ta edhe me fuqitë e mëdha pashmangshmerisht. Nga kjo rrjedh fakti elementar dhe me rëndësi jetike se interesat e të mëdhenjve dhe të fuqishmëve nuk duhen anashkaluar kurrë dhe se, në zhargonin matematikor, ato duhen trajtuar si kufizime brenda të cilave kërkohet zgjidhja më e mirë për veten. Politika e zgjuar është, duke folur zyrtarisht, gjithmonë një kërkim për optimalen me kufizime të identifikuara me kujdes dhe të kuptuara seriozisht. Në këtë kuptim lindi një fjalë e urtë popullore: kur të lypësh, nuk ka vend për t’u zemëruar. Këtë e kuptoi mirë princi i urtë Milloshi, i cili barti ose dërgoi grumbuj dukatësh në Stamboll dhe kur ishte e nevojshme, nuk hezitonte të puthte shapkën e sulltanit. Ai nuk veproi me trimëri aty ku ai dhe Serbia mund të kishin dhimbje koke të fortë për shkak të saj.
Presidenti ynë i Republikës (PR) është ankuar gjatë dhe me shumë inat për padrejtësitë që, siç thotë ai, po na bëjnë ata. Ato vajtime janë gjithmonë të zhurmshme dhe zemërthyese, por ato që janë prodhuar çdo ditë gjatë ditëve të fundit të prillit 2023, futen veçanërisht thellë në kujtesë. Nuk ka kuptim t’i riprodhojmë ato gjerësisht, por për hir të shembullit mund të përmendet pakënaqësia e hidhur për shkak të mospërputhjes së bashkësisë ndërkombëtare (MZ), e cila na rrëmbeu Kosovën duke mbrojtur me këmbëngulje integritetin e Ukrainës, ose vonesa dhjetëvjeçare në formimin e Unionit të Komunave Serbe, d.m.th. duke toleruar këmbënguljen e Kosovës që ajo të mos formohet kurrë edhe pse Bashkimi Evropian nuk është asgjë më pak se garantuesi i atij obligimi. Vajtimet janë të shpeshta, në fakt të rregullta, si për presionet mizore që përballon vazhdimisht ekipi ynë negociator në Bruksel, ashtu edhe për kohët e vështira që me siguri na presin për shkak të këtyre presioneve dhe rritjes së mundshme të tyre.
Episodet më të habitshme në këtë antagonizëm të dukshëm, jashtëzakonisht jofunksional të Perëndimit janë ato në të cilat Presidenti u drejtohet aktorëve më të fuqishëm nga ai grup – të ashtuquajtur Kvinti – me fjalë që kufizohen me sharjen vulgare: Turp të kesh; Turp te kesh… etj. Është e vështirë edhe të besohet se një kryetar shteti do të përdorë një fjalor të tillë që të kujton një grindje temperamenti midis dy amviseve të pashkolluara. Është e panevojshme, por le të thuhet – një fjalor dhe ton i tillë është i dëmshëm për përdoruesit e atyre pasthirrmave befasuese dhe për vetë Serbinë. Në të njëjtën kohë, ata zbulojnë pafuqinë mahnitëse të Serbisë për të bërë diçka efektive në Kosovë në drejtim të mbrojtjes së serbëve atje. Ky është po aq tregues i impotencës veçanërisht shqetësuese të politikës së Beogradit, sa edhe fakti që ai nuk është në gjendje të themelojë përfundimisht Unionin e Komunave Serbe, d.m.th. për të siguruar zbatimin e asaj që është nënshkruar dhe garantuar reciprokisht nga BE-ja. A nuk ka njeri në atë partinë e tij të fryrë në shifra që do ta këshillonte se nuk mund të presë vetëm dështim dhe dëm nga ato shpërthime verbale negative?!
Është e vështirë të pajtohen logjikisht këto shfaqje të vrullshme me orientimin strategjik të Serbisë drejt BE-së dhe me synimin për t’iu bashkuar asaj organizate, e cila është theksuar shumë herë. A i ka parasysh shpërthime kaq të forta emocionale dhe agresive saqë ne ende nuk kemi hequr dorë nga vendosmëria për t’u bërë anëtare e BE-së? Si mund të mos kujtohet princi i urtë dhe me mençuri pragmatike Milloshi dhe sa është në kontrast “puthja e pantoflës së sulltanit” të tij me këtë shpërthim djaloshar zemërimi të pazbutur dhe të pakontrolluar? Me sa duket, teprime të tilla i ndodhin vetëm në skenën vendase, ai ndoshta vetëm e lehtëson shpirtin e tij të ngopur me zemërim atje.
Megjithatë, duhet kujtuar se skena e brendshme nuk është e izoluar nga bota dhe se rrjeti i përfaqësive të ndryshme të huaja, nga ambasadat e më gjerë, transmeton fjalë për fjalë gjithçka që dërgohet verbalisht dhe në të gjitha mënyrat e tjera nga qarqet zyrtare; ai transmetohet jo vetëm në Perëndim, por edhe në Urbi et Orbi. A është e mundur që të besojë se këto shpërthime të zhgënjimit të tij arrijnë vetëm tek publiku vendas dhe se ato zhduken për mrekulli në kufijtë e saj?
Sjellja e përshkruar ndaj të fuqishmëve, që është për të lypur e jo për të qortuar, e ka analogun e saj në sjelljen ndaj pushtetarëve në Kosovë dhe ndaj botës së zakonshme në atë “krahinën tonë jugore”. Së pari, duhet të peshojmë me kujdes nëse ajo krahinë është vërtet e jona. Nëse Presidenti nuk mund të shkojë në Gazivode sepse e pengon qeveria “e përkohshme” atje dhe nëse patriarku nuk mund të vizitojë Patriarkanën e Pejës për të njëjtat arsye, sa është ajo krahinë realisht “e jona”? Ajo që u shkëput nga Serbia pas konfliktit të luftës dhe shumë më e fortë se Serbia, a është vërtet “e jona”? Përemri pronor “jonë” nënkupton pronësinë, dhe çka nga tre atributet përcaktuese të pronësisë – fruendi, utendi, abutendi – mund ta arrijmë në Kosovë? Asgjë!
LINJË DISFUNKSIONALE E POLITIKAVE
Është koha e fundit që grupi i Beogradit, por edhe serbët në Kosovë, të kuptojnë se nuk ka mbijetesë të sigurt dhe paqësore të serbëve në Kosovë pa pajtim dhe sigurimin e një baze të përhershme për bashkëjetesë me shqiptarët e Kosovës. Dhe Beogradi po bën gjithçka që të gjithë popullatën shqiptare t‘i bëjë armiq të betuar të saj dhe, natyrisht, armiqtë e vetë serbëve të Kosovës. Politika e Beogradit bën gjithçka për të maksimizuar armiqësinë ndaj shqiptarëve të Kosovës: nuk ka asnjë akt të vetëm të vullnetit të mirë që është bërë ndaj këtij populli. Koncesionet e shumta, Marrëveshja e Brukselit si dhe ato të arritura para dhe pas saj, u bënë nën presionin e Perëndimit dhe aspak si akt vullneti të mirë nga ana e autoriteteve vendore. Një politikë e tillë neveritëse dhe destruktive ndaj autoriteteve të Kosovës nuk mund të mos përhapet edhe te popullata, prandaj është një nga faktorët kyç në përkeqësimin e vazhdueshëm të pozitës së serbëve në Kosovë. Është koha e fundit që serbët e Kosovës të pushojnë dhe të fillojnë të marrin veten nga kjo politikë. Aq më tepër dhe aq më e rëndësishme që qeveria e Beogradit nuk mund të bëjë asgjë për mbrojtjen e tyre. Si do të ishte në gjendje kur vetë Presidenti nuk mund të shkojë në Gazivodë?
Nuk dihet asnjë rast që një serb nga Kosova të jetë shpëtuar prej dhunes lokale nga autoritetet e Beogradit. Kur marrëdhëniet kohët e fundit u tensionuan më shumë, u kërkua leja që mijëra serbë të armatosur të kalonin në Kosovë, por leja nuk u mor dhe asgjë nuk do të dilte nga ai kalim. Përmbledhja e gjithë kësaj është e shkurtër dhe e thjeshtë: politika ndaj Kosovës nuk ka asnjë instrument dhe fuqi për t’i ndihmuar ata që vuajnë në ndonjë mënyrë konkrete dhe efektive, por me retorikën e saj boshe agresive ajo përkeqëson në mënyrë të përhershme dhe sistematike marrëdhëniet me shumicën shqiptare. Ajo politikë, duke thelluar vazhdimisht tensionet dhe armiqësinë ndërmjet dy komuniteteve, gjeneron dëme pa përfitim dhe, duke e bërë të pamundur pajtimin, komplikon përgjithmonë pozitën e serbëve të Kosovës dhe e bën mbijetesën e tyre në Kosovë më se të diskutueshme në planin afatgjatë. Është koha që edhe serbët e Kosovës të vijnë në vete dhe t’i dërgojnë mesazh Beogradit: Mos na mbroni më, për hir të Zotit, ne nuk mund ta durojmë më atë mbrojtje!
Arsyeja është se kjo politikë thjesht është kundërindikuar – thellon hendekun tashmë shumë të thellë të mosbesimit midis dy komuniteteve etnike, duke rritur vazhdimisht rreziqet e dhunës lokale kundër serbëve të mbetur në Kosovë, dhe nuk ka fuqi dhe instrumente për t‘imbrojtur ata nga ekseset katastrofike të frymëzuara etnikisht. Ia vlen të riinterpretohet: kjo politikë nuk bëri asgjë për t’i bashkuar dy komunitetet; madje nuk u zbatua asgjë e ngjashme me recetën e Pashiqit – të përdoret së paku një pjesë e fondeve që shpërdorohen në Kosovë për themelimin dhe forcimin e një partie shqiptare proserbe që do të ishte protagoniste dhe shtylla e afrimit të dy komuniteteve, pra edhe faktor i mbijetesës afatgjatë të pakicës serbe në atë krahinë. Asgjë që do të ishte në frymën e veprimit afatgjatë racional dhe të mençur nuk u ndërmor në atë politikë. Çdo gjë që do të ishte në atë linjë do të duhej, sipas logjikës së gjërave, të ishte edhe në vijën e ndërtimit të marrëdhënieve të qëndrueshme e ndoshta edhe miqësore me popullsinë shqiptare. Mirëpo, kjo politikë – e gjitha në formën e fjalëve fyese të një ministri vendas që i referohet shqiptarëve vetëm si šiptari – shënohet me vulën e pashlyeshme të interesit vetëm në territor dhe jo në popullatë. Duhet t’u lihet krijuesve të kësaj politike të matin shkallën në të cilën ajo është gjetur në anën tjetër të standardeve të pranueshme etike.
Ka shumë në politikat tonaqë janë të paarsyeshme dhe të kundërindikuara. Ky fakt zbulon dobësinë tipike të strukturës autoritare të qeverisë. Tiparet jofunksionale të politikës u zbuluan, si të thuash, në të dy skajet. Në segmentin e ndërveprimeve me Perëndimin, u zbuluan deklarata kontradiktore dhe të provokuara emocionalisht – në vend të formës racionale – që janë në kufirin e ofendimit. Ato dukshëm e dëmtojnë vendin dhe në veçanti e vështirësojnë apo edhe pamundësojnë të ketë një politikë efektive ndaj Kosovës. Ato janë veçanërisht të dëmshme në aspektin e mbrojtjes dhe sigurimit të mbijetesës së qëndrueshme afatgjatë të serbëve në Kosovë. Në nivelin e marrëdhënieve me popullsinë vendase të Kosovës, u evidentua mungesa e përpjekjeve për të ndërtuar marrëdhënie paqësore dhe të qëndrueshme bashkëpunimi me popullatën shqiptare në Kosovë. Në vend të kësaj, siç u theksua më parë, mbizotëron një politikë antagoniste ndaj qeverisë së Kosovës dhe popullit shqiptar. Me një politikë të tillë armiqësie të përhershme dhe në rritje, mbijetesa e serbëve në Kosovë nuk ka gjasa dhe, do të thoshim, përherë e paqëndrueshme.
