Biblioteka e qytetit të Gjilanit ka një histori e rrugëtim përplot sfida që nga themelimi i saj. Më 30 gusht të vitit 1938 filloi veprimtaria për tempullin e dijes dhe gradualisht po bëhet ikonë e Gjilanit. Rrugëtimi i saj përgjatë kohërave ka qenë i vështirë shkaku i rrethanave, masave të dhunshme serbe dhe luftës gjenocidale nga Serbia në vitet 1998-1999. Pasluftës biblioteka është funksionalizuar e aktualisht është shndërruar në bibliotekë moderne.
Nga Gëzim Olluri – Fol Drejt
Në shkrimin e drejtorit të bibliotekës Qazim Azizi për 84 vjetorin e bibliotekës së Gjilanit përmblidhen të dhëna faktike nga e kaluara dhe aktualiteti. Në fillesat e saj biblioteka përballej me vështirësi ngase kishte mungesë të librave shqip shkaku i kushteve ekonomike e shkaku që pushteti i asaj kohe nuk i lejonte librat shqip në biblioteka. Fillimisht ishte themeluar shoqata “Klubi i Gilanasve” që kishte 68 anëtarë, të cilët ishin edhe vullnetarë të themelimit të bibliotekës.
Në periudhat e vështira përkundër përndjekjes politike e persekutimit nga regjimet shtypëse, studentë, veprimtarë e intelektualë mundoheshin që ta zhvillonin arsimimin në gjuhën shqipe e t’i furnizonin lexuesit me libra shqip edhe jashtë ambienteve të bibliotekës. Shquheshin për angazhim Kurtesh Agushi, Ramiz Ahmeti, Kamber Ferhati, Nexhib Bejtullahu dhe Ali Aliu.
Pas vitit 1960 e 1970 biblioteka vepronte në kuadër të Shtëpisë së Kulturës me drejtor Ruzhdi Ushakun. Me botimin e librave shqip atë kohë nga shtypshkronja “Rilindja”, biblioteka kishte filluar të pasurohej në aspektin e botimeve e literaturës shqipe dhe vizitohej nga lexuesit.
Koha kur Biblioteka e Gjilanit u ballafaqua me terrorin serb
Në vitin 1990 kishte filluar të krijohej aparateidi shtypës e masat e represionit serb. Sikurse edhe në zonat e tjera të Kosovës, edhe biblioteka e Gjilanit dhe bibliotekat e tjera nëpër fshatra gjilanase u mbyllën e u dogjën nga forcat serbe. Fillimisht u përjashtuan punonjësit e bibliotekave e lexuesit shqiptarë. Më pas asgjësoheshin librat shqip e bibliotekat mbylleshin.
Sipas shënimeve nga Komuna e Gjilanit, nga viti 1990 janë mbyllur katër biblioteka. Ajo e Dobërçanit, Malishevës, Cërnicës dhe Shurdhanit, ndërsa në kohën e luftës 1998-1999, janë djegur katër biblioteka: Biblioteka e Dobërçanit, Shurdhanit, Cërnicës dhe në Llashticë. Në Bibliotekën kryesore të qytetit kishin humbur rreth dy mijë libra, kurse nëpër fshatra janë djegur rreth 64 mijë libra në gjuhën shqipe.
Rikthimi i bibliotekës së shkatërruar në bibliotekë moderne
Palsuftës biblioteka e Gjilanit iu rikthye veprimtarisë së saj. Në vitin 2017 është ndërtuar objekti ri dhe është emërtuar: Biblioteka e Qytetit “Fan S Noli”. Biblioteka kapë një hapësirë prej 3 mijë e 600 metra katror dhe mund të sistemohen deri në 400 lexues. Sipas të dhënave në shkrimin e Azizit, nga viti 2017 numri i vizitorëve brenda vitit në bibliotekë shkon deri në 40 mijë lexues.
Këtë vit në bibliotekën e qytetit e kanë filluar edhe procesin e digjitalizimit të bibliotekës. “Nga maji i këtij viti ka filluar edhe përgatitja e plan-projektit për vetidentifikim dhe regjistrim të lexuesve. Deri në fund të këtij viti do të mundohemi ta përfundojmë krejt sistemimin e fondit librar brenda bibliotekës. Të jemi edhe pjesëmarrës në aktivitetet e javës së bibliotekave gjatë shtatorit në Kosovë”, thotë Azizi. Me anë të digjitalizimit dhe kartelës “Biblioteka Ime”, për lexuesit, nxënësit dhe studentët, lehtësohet mënyra e qasjes në fondet librare brenda bibliotekës e kërkimi i botimeve që gjenden në bibliotekë.
Aktualisht biblioteka e Gjilanit ka mbi 100 mijë libra në ambientin kryesor të qytetit dhe mbi 80 mijë libra në shtatë biblioteka të tjera që konsiderohen degë të saj./FolDrejt/
