Nëse u kërkohet të përmendin kërcënimin më të madh me të cilin përballet Europa sot, udhëheqësit e kontinentit ndoshta do të tregonin pushtimin e Ukrainës nga Rusia.
Lufta ka përmbysur plotësisht politikën evropiane, duke dërguar miliona refugjatë ukrainas në vendet fqinje të Bashkimit Evropian dhe duke i vënë shtetet më të afërta me Rusinë në gatishmëri të lartë. Mosmarrëveshjet rreth sanksioneve kanë filluar të ekspozojnë përçarjet në unitetin e brishtë të Evropës.
Por një kërcënim tjetër, më tinëzar, mund të gjendet brenda kufijve të vetë BE-së.
Javën e kaluar, kryeministri hungarez Viktor Orbán u rizgjodh, duke siguruar jo vetëm katër vite të tjera në pushtet, por një supershumicë prej dy të tretave, duke i mundësuar kështu partisë së tij në pushtet, Fidesz, të ndryshojë në mënyrë të njëanshme kushtetutën e vendit. Për vite me radhë, ai ka mbikëqyrur shkatërrimin e vazhdueshëm të demokracisë së vendit të tij, duke e transformuar Hungarinë në atë që disa studiues e quajnë një autokraci “të butë” ose “konkurruese”, në të cilën mbahen zgjedhje, por aftësia e opozitës për të konkurruar në to është dëmtuar rëndë.
Ndikimi i Orbanit mbi institucionet e Hungarisë, së bashku me kontrollin e tij mbi arkat e shtetit, i ka bërë zgjedhjet në dukje të lira, por larg nga të qenit të drejta.
I tillë ishte verdikti i nënkuptuar i një ekipi vëzhguesish zgjedhor nga Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë, i cili arriti në përfundimin se gara hungareze ishte “e dëmtuar nga mungesa e një fushe të barabartë loje”.
Me gjithë vëmendjen që i kushtohet kërcënimit autokratik nga Rusia, Bashkimi Evropian duket se po e kupton me vonesë se autokratët në radhët e tij janë po aq rrezik i madh.
Javën e kaluar BE-ja njoftoi se, për herë të parë ndonjëherë, do të aplikonte fuqi të reja që do t’i mundësonin asaj të mbajë fondet nga vendet që nuk arrijnë të përmbushin standardet demokratike të bllokut – një veprim që mund t’i kushtojë Budapestit dhjetëra miliarda euro.
Fakti që ky vendim duhet të vijë në mes të luftës në Ukrainë është një shenjë inkurajuese që ndoshta liderët e Evropës e kanë njohur më në fund rëndësinë e trajtimit të kërcënimeve ndaj demokracisë brenda dhe jashtë bllokut.
Por duke pritur kaq gjatë për të vepruar, BE-ja e ka bërë detyrën e saj shumë më të vështirë.
Pyetja, pra, është se çfarë zgjati kaq shumë? Blloku me sa duket ka pasur prej kohësh instrumente me të cilat mund t’i mbajë shtetet anëtare në përputhje me vlerat e tij thelbësore, megjithëse jo gjithmonë e ka pasur kohën për t’i zbatuar ato. Ndoshta shembulli më i dukshëm i kësaj ishte në vitin 2018, kur BE-ja pezulloi të drejtat e votimit të Hungarisë brenda bllokut sipas nenit 7 të Traktatit të Lisbonës, duke përmendur një “shkelje serioze” të vlerave themeluese të BE-së, duke përfshirë lirinë e shprehjes, demokracinë, dhe sundimin e ligjit.
Por ky proces kërkon unanimitetin e të gjitha shteteve anëtare të BE-së, dhe Polonisë dhe Hungarisë, të cilave u është nisur procedura e Nenit 7 kundër tyre, secila ka vepruar si një veto e siguruar për tjetrin.
Por BE-ja nuk është pa ndikim. Sipas një mekanizmi të ri, i cili u prezantua në vitin 2020 dhe u miratua nga Gjykata Evropiane e Drejtësisë këtë vit, blloku tani ka fuqinë të ndalojë fondet e tij nga çdo shtet anëtar ku shkeljet e sundimit të ligjit mund të ndikojnë në mënyrën se si shpenzohen paratë. Daniel Freund, një anëtar i Partisë së Gjelbër në Parlamentin Evropian dhe një nga negociatorët pas të ashtuquajturit mekanizëm kushtëzimi, më tha se megjithëse ishte krijuar për të parandaluar abuzimin me buxhetin e BE-së, ai në fakt mund të përdoret nga BE-ja për të detyruar shtetet anëtare të miratojnë reforma dhe të ndëshkojnë ata që nuk e bëjnë këtë.
Shkurtimet e tilla të financimit do të kishin një ndikim të madh në Hungari, e cila është një nga përfituesit më të mëdhenj të fondeve të BE-së për frymë.
Kryeministri ka kaluar më shumë se një dekadë duke pasuruar veten dhe miqtë e tij me fonde evropiane. Ndërsa Orbán përballet me një skedë të kushtueshme zgjedhore, inflacion në rritje dhe një krizë energjetike të shkaktuar nga lufta në Ukrainë, ai nuk mund të përballojë të humbasë asnjë mbështetje fiskale tani.
Për këtë arsye kryeministri i shkroi Brukselit muajin e kaluar duke kërkuar lirimin e fondeve të bllokut për rimëkëmbjen e pandemisë, miliarda prej të cilave i janë mbajtur Budapestit për shqetësimet e korrupsionit.
Edhe nëse paratë janë një formë e fuqishme levash, kërcënimi i humbjes së saj nuk ka gjasa të ketë një efekt transformues te Orban, të paktën në afat të shkurtër. Në përgjigje të njoftimit të BE-së se do të fillonte procesin e aplikimit të mekanizmit të kushtëzimit, qeveria e tij i kërkoi Brukselit të mos “dënonte votuesit hungarezë” për zgjedhjen e tyre dhe paralajmëroi bllokun që “të mos bëjë të njëjtat gabime si e majta hungareze”.
Kryeministri hungarez që atëherë e ka pozicionuar veten si pengesa më e madhe ndaj sanksioneve shtesë evropiane ndaj Rusisë për mizoritë e saj në Ukrainë, duke demonstruar më tej koston e mosveprimit të BE-së – jo vetëm brenda bllokut, por përtej tij.
Orbán tashmë është shfajësuar duke fituar një mandat tjetër; çdo përpjekje e BE-së për të rikthyer rënien demokratike të Hungarisë tashmë është “mbi 10 vjet vonë”.
Por për sa kohë që blloku vazhdon të anashkalojë, DHE të subvencionojë, autokracinë brenda tij, i gjithë projekti evropian është në rrezik.
“Është vonë, por nuk është shumë vonë,” tha Freund. “Kjo është një nga betejat thelbësore të Bashkimit Evropian tani. Në një farë mënyre, kjo është lufta për shpirtin e Evropës”.
Burimi: The Atlantic
