Për mijëra vjet, liqeni i Prespës ishte i paprekur. Nën presionin e ndryshimeve klimatike, pompimit të pakontrolluar dhe ndotjes, ky liqen prehistorik në Evropën Juglindore po tkurret me një ritëm alarmues.
Liqeni në kufirin e trefishtë të Shqipërisë, Greqisë dhe Maqedonisë së Veriut besohet të jetë shtëpia e mijëra llojeve të kafshëve dhe bimëve që varen nga uji dhe habitatet përreth, përcjell Fol Drejt.
Mungesa e reshjeve çoi në tërheqje të vazhdueshme të ujit
Temperaturat e larta kanë ulur ndjeshëm sasinë vjetore të borës në këtë zonë. Përrenjtë vitalë që derdhen në liqen janë tharë, duke kërcënuar speciet që varen nga liqeni dhe uji aty pranë. Mungesa e reshjeve çoi në një tërheqje të vazhdueshme të ujit, i cili në disa vende u tërhoq deri në tre kilometra, sipas rojeve të parkut.
“Më herët kishte më shumë borë që mund të arrinte një metër ose një metër e gjysmë, ndërsa në vitet e fundit pothuajse nuk ka pasur reshje bore”, tha për agjencinë AFP roja Goran Stojanovski (38). Stojanovski kaloi më shumë se një dekadë duke monitoruar liqenin në Maqedoninë e Veriut.
Ekspertë të tjerë pajtohen, duke përmendur mënyra të ndryshme në të cilat efektet e ndryshimeve klimatike kanë çuar në rënien e vazhdueshme të liqenit. “Ndryshimet e regjistruara në nivelet e liqeneve lidhen me ndryshimet klimatike”, tha Spase Shumka, profesor në Universitetin Bujqësor të Tiranës.
Liqeni humbi shtatë për qind të sipërfaqes së tij dhe gjysmën e vëllimit të tij nga viti 1984 deri në vitin 2020.
Shumka theksoi se temperaturat më të larta kanë rritur avullimin dhe uljen e reshjeve vjetore. Probleme të tjera krijohen nga fermat e mollëve përreth, të cilat mbështeten shumë tek uji.
Hulumtimi i cituar nga NASA zbuloi se liqeni humbi shtatë për qind të sipërfaqes së tij dhe gjysmën e vëllimit të tij midis 1984 dhe 2020.
Ndotja
Ndotja e mjedisit që vjen nga uji bujqësor nga pemishtet e afërta vetëm sa shton problemet. Ajo çon në lulëzimin e algave, kjo është arsyeja pse shumë kanë frikë nga krijimi i zonave të vdekura.
“Liqeni ka qenë shumë i ndotur për dekada,” tha Zlatko Levkov, një biolog nga Universiteti Cyril and Methodius në Shkup. “Thënë thjesht, habitatet e shumë specieve mund të ndryshohen plotësisht, popullsitë e tyre të reduktohen dhe potencialisht të zhduken”.
Sipas ekspertëve, liqeni i Prespës është nga një deri në pesë milionë vjet i vjetër. Kjo e bën atë një nga ekosistemet më të vjetra të ujërave të ëmbla në kontinent. Përafërsisht dy mijë lloje peshqish, zogjsh dhe gjitarësh, së bashku me shumë florë, përdorin ujin e liqenit për mbijetesë.
Degradimi mund të jetë katastrofik edhe për liqenin e Ohrit
Degradimi i mëtejshëm mund të jetë katastrofik për ekosistemin lokal, por edhe për liqenin e Ohrit, që ndodhet 10 kilometra në perëndim.
Meqenëse Liqeni i Prespës ndodhet në një kodër, Liqeni i Ohrit ruan nivelin e tij duke u mbështetur në rrjedhat e tij nëntokësore nëpër gurë gëlqerorë.
Liqeni i Ohrit rrezikonte të humbiste vendin e tij në listën e trashëgimisë botërore natyrore të UNESCO-s dy vjet më parë për shkak të ndotjes së tepërt dhe zhvillimit të parregulluar.
Rritja e biomasës në liqen kërcënon speciet endemike
Sipas një raporti të Programit të Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (UNDP), rreth 65 ton pesticide përdoren çdo vit në rajon dhe sasi të mëdha kimikatesh përfundojnë në liqen.
Pesticidet dhe plehrat përdoren kryesisht në pemishtet e mollëve, duke zënë rreth 70 për qind të aktivitetit ekonomik rreth bregut të liqenit të Maqedonisë së Veriut.
“Hedhja e mbetjeve të biodegradueshme dhe përdorimi i tepërt i plehrave dhe pesticideve kanë nxitur rritjen e shpejtë të biomasës në liqen, si algat dhe barishtet pushtuese, të cilat kërcënojnë speciet endemike”, tha UNDP.
Një seri problemesh
Vitet e fundit, nisma të panumërta janë nisur për të menaxhuar më mirë pasojat e dëmshme të sektorit të bujqësisë. Në kuadër të një projekti u ndërtuan tetë stacione meteorologjike. Të dhënat e mbledhura ndihmojnë në informimin e fermerëve për përdorimin e pesticideve, gjë që ka ulur përdorimin e tyre me 30 për qind.
“Duke reduktuar numrin e trajtimeve, ne kemi një përfitim më të madh ekonomik dhe përmirësojmë mbrojtjen e mjedisit,” tha për AFP Frosina Gjorgjievska (56), një kultivuese e mollëve në Maqedoninë e Veriut.
Në një rajon ku vështirësitë ekonomike, infrastruktura e dobët dhe rënia e nivelit të lindjeve janë problemet më të mëdha, shqetësimet mjedisore shpesh bien në pjesën e pasme të prioriteteve të qeverisë.
Aktivistët bëjnë thirrje për kalimin në bujqësi organike dhe investime në turizmin e qëndrueshëm
Shumica e ekspertëve besojnë se duhet bërë më shumë për të mbrojtur të ardhmen e liqenit, duke përfshirë zbatimin më të mirë të një sërë marrëveshjesh të nënshkruara nga Maqedonia e Veriut, Shqipëria dhe Greqia në 2012.
Aktivistët po bëjnë thirrje për një kalim në bujqësi organike dhe investime në turizmin e qëndrueshëm për të ndihmuar në përhapjen e ndërgjegjësimit.
“Ne duam të ruajmë autenticitetin e Liqenit të Prespës, bukurinë e tij dhe të vazhdojmë ta shijojmë atë,” tha Marija Eftimovska (42), një aktiviste lokale mjedisore./FolDrejt/
