Përballë sulmit rus ndaj Ukrainës, shtetet e BE-së janë të bashkuara. Por kjo nuk vlen për një tjetër konflikt në Evropë. Me dërgesat e tyre të armëve, Gjermania dhe Franca po nxisin një mosmarrëveshje midis anëtarëve të NATO-s, Greqisë dhe Turqisë. Kjo mund të çojë në një luftë tjetër.
Shkruan: Koroab Blakaj
Në fund të janarit të këtij viti, zyrtarët më të lartë ushtarakë të Greqisë festuan sepse Franca u kishte dorëzuar grekëve gjashtë avionët e parë nga gjithsej 24 avionë luftarakë Rafale. Ata u ekzaminuan në bazën ajrore Tanagra, një orë jashtë Athinës. Shefi i prodhuesit francez të avionëve, Éric Trappier, madje shkoi përsonalisht në këtë rast. Ai tha: “Shkathtësia me të cilën Forcat Ajrore Helene kryen këtë fluturim të parë ilustron bashkëpunimin tonë të shkëlqyer dhe marrëdhënien historike me Greqinë për më shumë se 45 vjet.” Kryeministri grek Kyriakos Mitsotakis shtoi: “Rafale të reja janë gati të fluturojnë për një të ardhme më të mirë, më paqësore.”
Zbutja e Bishës
Mitsotakis nuk e përmendi Turqinë në fjalimin e tij. As kjo nuk ishte e nevojshme. Sepse të gjithë të pranishmit duhet ta kenë pasur gjithsesi të qartë se ishte ky shtet fqinj që kishte shkaktuar nevojën e rinovimit të blerjeve të armëve. Dhe kjo është më pak se dhjetë vjet që kur Greqia i shpëtoi mezi falimentimit kombëtar.
Politikanët dhe ekspertët shohin një lidhje të drejtpërdrejtë mes blerjeve të armëve dhe falimentimit.
“Ne nuk jemi një vend i madh,” tha në janar ministri i jashtëm grek Nikos Dendias. “Megjithatë, ne kemi më shumë tanke se Gjermania dhe Franca së bashku. Ne kemi një nga forcat ajrore më të mëdha, nëse jo më të mëdhatë në Evropë. Ne kemi më shumë se 250 avionë luftarakë. Por ne nuk jemi fuqia më e madhe ekonomike në Evropë”.
Pse një vend që kontribuon vetëm me 0.25 për qind të prodhimit të brendshëm bruto global shpenzon më shumë për mbrojtje sesa superfuqitë ushtarake?
Pse na duhet kjo?” pyeti Dendias. “Sepse po kërcënohemi”.
Shumë grekë ndjenë frikën e tyre të përforcuar nga pushtimi rus i Ukrainës. Sepse ata prej kohësh kanë frikë se një vend fqinj më i fortë mund t’i sulmojë ata. Megjithëse Greqia dhe Turqia janë anëtarë të NATO-s, pothuajse ka pasur konflikte të armatosura disa herë gjatë viteve të fundit.
Që kur Turqia pushtoi Qipron në vitin 1974, ka pasur kriza të dhunshme midis Athinës dhe Ankarasë lidhur me mosmarrëveshjet mbi Egjeun dhe Mesdheun lindor”, thotë Spyros Blavoukos, profesor i studimeve ndërkombëtare në Universitetin e Ekonomisë dhe Biznesit të Athinës.
“Aderimi i Greqisë në BE, anëtarësimi i saj në NATO, shpenzimet e saj për mbrojtjen, mbështetja e saj për pranimin e Turqisë në BE janë të gjitha pjesë e një strategjie për të parandaluar sjelljen agresive të Turqisë , pra për të zbutur bishën.”
Që nga viti 1995, Turqia ka mbajtur zyrtarisht qëndrimin se një shtrirje e ujërave territoriale të Greqisë në Egje në dymbëdhjetë milje detare do të ishte e barabartë me një shpallje lufte sipas kuptimit të Konventës së OKB-së për të Drejtën e Detit.
Kohët e fundit në shkurt, pak përpara se Ukraina të pushtohej, ministri i jashtëm i Turqisë kërcënoi se do të rrezikonte sovranitetin e ishujve lindorë të Egjeut nëse Greqia nuk do t’i kushtonte vëmendje kërkesave të Turqisë për çmilitarizimin e ishujve.
Për Greqinë, deklarata të tilla tingëllojnë kërcënuese – veçanërisht kur ato vijnë nga një vend që nuk dihet se është kundër konfliktit. Në dekadën e fundit, Turqia ka qenë e përfshirë në mënyrë aktive në konfliktet ushtarake në Libi, Siri dhe Irak. Thuhet gjithashtu se ka mbështetur aneksimin e territoreve nga Azerbajxhani në Nagorno-Karabakh duke përdorur mercenarët sirianë dhe dronët turq Bayraktar TB2.
Shumë pak Evropë?
“Unë nuk mund ta imagjinoj një konflikt ushtarak midis Turqisë dhe Greqisë,” tha ish-sekretari i përgjithshëm i NATO-s, Javier Solana për Investigate Europe. “Greqia është anëtare e BE-së dhe Turqia është në NATO dhe punon ngushtë me BE-në. Nëse do të kishim nevojë për Turqinë si një aktor sigurie, mund t’i pyesnim sepse janë anëtarë të NATO-s.
Pavarësisht kësaj, Greqia dhe Turqia kanë ardhur në prag të konfliktit ushtarak disa herë në dekadat e fundit. Së fundmi, në vitin 2020, një luftanije greke dhe turke u përplasën gjatë një konfrontimi në Mesdheun lindor. Gjermania ndërmjetësoi në atë kohë.
Në mesin e viteve 1990, ushtarët grekë dhe turq u përballën me njëri-tjetrin në dy ishuj të vegjël në Egjeun lindor. Armët që ata i drejtuan njëri-tjetrit vinin nga SHBA dhe BE. Në momentin e fundit, SHBA-të ndërhynë për të parandaluar luftën.
Megjithatë, as NATO dhe as BE-ja nuk ishin në gjendje të sillnin një afrim serioz midis dy vendeve në terma afatgjatë. Pra, kriza e radhës është vetëm çështje kohe.
Edhe Greqia është kapur në një rreth vicioz riarmatimi, sepse çdo shtet anëtar i BE-së ka politikën e tij të jashtme. Interesat e tyre përkatëse janë për t’u marrë me vende të treta si Turqia , dhe të mund ta konkurrojnë. “Është utopike të flitet për bashkëpunimin e mbrojtjes në BE, veçanërisht për një njësi ushtarake, përderisa nuk ka një njësi politike”, thotë profesori i ekonomisë në Athinë, Spyros Blavoukos.
Për Athinën, përçarja e BE-së është një sfidë. Vendet anëtare të BE-së po sillen me simpati ndaj Turqisë, duke i shitur asaj armë edhe pse ajo pushtoi Qipron. Greqia po blen armë nga të njëjtat shtete në një përpjekje të dëshpëruar për të ruajtur një ekuilibër fuqie. Kjo kontradiktë pasqyrohet në deklaratat e politikanëve të përfshirë drejtpërdrejt në administrimin e aleancave.
Lojë e dyfishtë e partnerëve të aleancës
Asnjë vend nuk i ka shitur aq shumë armë Greqisë dhe Turqisë në vitet e fundit sa Shtetet e Bashkuara, Gjermania dhe Franca. Por vende si Italia, Holanda dhe Mbretëria e Bashkuar po luajnë gjithashtu këtë lojë të dyfishtë. Shtetet e tjera, si Spanja, armatosin vetëm Turqinë.
“Aleatët e NATO-s e dinë se këto dy vende nuk janë në marrëdhënie miqësore. Ata ende u shesin armë sepse u duhen në Lindjen e Mesme dhe për operacionet e NATO-s në rajon”, thotë Siemon Wezeman, një studiues në Institutin e Kërkimeve të Paqes Sipri. “Nëse shpërthen një krizë mes të dyve, liderët politikë i thërrasin dhe u kërkojnë të qetësohen. Por armët vazhdojnë të furnizohen: armiqësia vazhdon të ushqehet.”
Gjermania me Turqinë, Franca me Greqinë
Konkurrenca midis prodhuesve evropianë të armëve po nxit konfliktin në kontinent. Kjo ilustron mënyrën e trajtimit të konfliktit greko-turk nga Gjermania dhe Franca.
Në korrik 2021, Gjermania i dorëzoi Turqisë të parën nga gjashtë nëndetëset e kontraktuara.Një analizë nga The Economist në atë kohë tha se dërgimi i nëndetëseve “mund të destabilizojë Mesdheun”.
Në nëntor të të njëjtit vit, prodhuesi i armatimeve Hensoldt, i cili është me një të katërtën në pronësi të shtetit gjerman, duhej të pranonte se kishte furnizuar prodhuesit turk të dronëve Bayraktar përmes një filiali të Afrikës së Jugut. Disa muaj më parë, Gjermania e kishte quajtur thirrjen e Greqisë për një embargo armësh kundër Turqisë “strategjikisht të pasaktë”.
Mbështetja e Gjermanisë për programin luftarak të Turqisë për dronët është një shembull se si shtetet e BE-së po e detyrojnë Greqinë të riarmatoset duke i shitur armë Turqisë”, tha një punonjës i industrisë greke të mbrojtjes . “Me mbështetjen gjermane, Turqia ka zhvilluar drone luftarake që tashmë janë vendosur në Ukrainë dhe Nagorno-Karabakh”, shtoi ai. Greqia ka humbur prej kohësh lidhjen me zhvillimin e dronëve luftarakë. “Tani industria greke e mbrojtjes po ndërton katër dronë, për të cilët shteti do të paguajë qindra milionë euro – vetëm për të kapur hapin me fqinjin e tij”.
Në shtator 2021, Franca u zotua për mbështetjen e saj ndaj Greqisë. Të dy shtetet nënshkruan një deklaratë për ndihmën e ndërsjellë të mbrojtjes. Diplomatët grekë luftuan për këtë marrëveshje për vite me radhë. Ajo parashikon që Franca do të mbështesë Greqinë në rast të një sulmi, duke përfshirë edhe Turqinë. Mbrojtja franceze ishte e shtrenjtë. Ajo erdhi në një paketë me 24 avionë luftarakë Rafale dhe të paktën tre fregata Belharra. Por kjo mund të mos jetë e gjitha. Ministri grek i mbrojtjes së fundmi tregoi se vendi i tij do të blinte deri në 40 avionë luftarakë.
Duket se Greqia është gati të hyjë në marrëveshje dypalëshe të mbrojtjes, sepse BE-së i mungon një mekanizëm për ndihmën e mbrojtjes midis vendeve anëtare. Neni 42 i Traktatit të BE-së parashikon që në rast të një sulmi të armatosur ndaj një shteti anëtar, shtetet e tjera duhet ta mbështesin atë me të gjitha mjetet.
Por kjo rregullore nuk mjafton, beson Katarina Engberg, konsulente në Institutin Suedez për Studime të Politikave Evropiane (SIEPS). “E keqja e dispozitës së BE-së është se ajo nuk planifikon aq mirë për skenarë të caktuar,” thotë Engberg, “ndryshe nga NATO, e cila ofron plane konkrete dhe, natyrisht, burime për të mbrojtur integritetin territorial. Kjo sepse amerikanët janë në NATO”.
Për të zgjidhur problemet e konkurrencës midis nëndetëseve gjermane dhe fregatave franceze, eurodeputetja gjermane e Gjelbër në Parlamentin Evropian, Hannah Neumann, bën thirrje për krijimin e “rregullave të përbashkëta në mënyrë që politika e eksportit të një shteti anëtar të mos bie drejtpërdrejt në kundërshtim me atë të një tjetri. Nëse ne po mendojmë për një politikë të përbashkët evropiane të mbrojtjes, kjo duhet të jetë baza.”
Një rreth vicioz blerjesh armësh, falimentimi dhe korrupsioni
Në mes të një krize ekonomike të drejtuar nga pandemia, Greqia shpenzoi 3.8 për qind të prodhimit të saj të brendshëm bruto për mbrojtjen në vitin 2021. Asnjë anëtar tjetër i NATO-s nuk shpenzoi kaq shumë për armatim. Edhe SHBA-ja investoi vetëm 3.5 për qind të prodhimit të brendshëm bruto.
Megjithatë, viti i kaluar nuk ishte përjashtim. Për shkak të garës së tyre të armëve, Greqia dhe Turqia kanë rregullisht shpenzimet më të larta të mbrojtjes. Disa nga buxhetet e tyre janë dy herë më të larta se ato të vendeve të G-7.
Midis 2004 dhe 2008, Greqia ishte një nga pesë importuesit kryesorë të armëve në botë. Gjithashtu ndër blerësit kryesorë ishin Kina, India, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Koreja e Veriut. Me fuqinë e saj të vogël ekonomike, Greqia përballonte 4 për qind të importeve botërore të armëve: avionë luftarakë nga SHBA dhe Franca, nëndetëse dhe tanke nga Gjermania (të cilat njëkohësisht ia shitën Turqisë). Gjithsej 31% e dërgesave kanë shkuar nga Gjermania, 24% nga Franca dhe 24% nga SHBA. Shpenzimet e tepërta ushtarake të Greqisë çuan në deficite masive dhe përfundimisht pranë falimentimit të saj në 2012.
Vendi ka qenë në prag të falimentimit në disa raste për shkak të shpenzimeve të tij ushtarake. “Një rreth vicioz përshkon të gjitha luftërat dhe të gjitha falimentimet në historinë moderne shtetërore të Greqisë,” shkruan Giorgos Dertilis, profesor i historisë së fundit greke në librin e tij “Shtatë luftëra, katër luftëra civile, shtatë falimentime (1821-2016)”. “Nëse ekonomia lufton të rimëkëmbet, herët a vonë do të pasojnë riarmatimet dhe borxhet, të cilat nga ana e tyre do të çojnë në falimentimin e ardhshëm, luftën e ardhshme ose të dyja,” shton ai.
Shpenzimet e mbrojtjes dhe korrupsioni janë gjithashtu të lidhura ngushtë. Për shembull, ish-ministri grek i mbrojtjes, Akis Tsochatzopoulos (1996-2001) u dënua me një burg të gjatë për lejimin e ryshfetit kur blinte armë ruse dhe gjermane.
Nuk kam parë çdo biznis armësh në Greqi, por s’është që kam parë pak, por nuk kam gjetur një që nuk është i korruptuar”, thotë eksperti i tregtisë së armëve, Andrew Feinstein. “Nëse shikoni se çfarë i paguan Greqia Gjermanisë në veçanti për mallrat e saj, ka disa nivele të pagesave të bonusit të integruara. Marrëveshjet greke të armëve po kontribuojnë në vdekjen e sistemit politik.”
Duke komentuar marrëveshjen e fundit midis Greqisë dhe Francës, Feinstein thotë: “Shenja më e qartë paralajmëruese është se Greqia po blen avionët Rafale. Këta nuk janë avionë të nivelit të lartë. Përndryshe ato blihen vetëm nga India ose Egjipti. Të bën të pyesësh veten pse nuk shkojnë të blejnë avionë më të avancuar teknikisht.?”
Overtura nën hijen e krizës në Ukrainë
Pasi Moska sulmoi Ukrainën, Greqia dërgoi pajisje ushtarake në Kiev, duke përfshirë municione dhe kallashnikovë.
“Me çfarë qëndrimi moral do të kërkonim përndryshe ndihmë nëse do të ishim në një situatë të ngjashme?”, pyeti kryeministri grek për të justifikuar vendimin e tij. Me këtë ai la të kuptohet se Athina mund të gjendet në një situatë të ngjashme si Ukraina në të ardhmen.
Pak ditë më vonë, më 13 mars, kryeministri grek dhe presidenti turk u takuan në Stamboll. Pas muajsh klime të ftohtë, dy vendet e NATO-s u përpoqën të qetësonin marrëdhëniet e tyre.
Disa ditë më vonë, qeveria amerikane miratoi një “shitje të mundshme të armëve qeverisë greke”, duke përfshirë anije luftarake me vlerë miliarda dollarë; Në të njëjtën kohë, qeveria amerikane po negocion me Turqinë për dërgimin e avionëve luftarakë në Ankara.
Një:është e qartë; shancat e një lufte botërore janë të vogla, sepse administrata amerikane ka përqafuar si strategji Teorinë e Luftërave të Vazhdueshme.
Dy: militarizimi i kapitalit është shenja e fundit e përgaditjes së luftës, dhe
Tre; Shqipëria dhe shqiptarët duhet të përgaditen me shpejtësi ushtarakisht për situatat që mund të diktojë koha, dhe të mbajnë me dhemb shtërnguar aleancen strategjike ushtarake me Turqinë, e cila duhet ta shtyej këtë luftë deri kur të bëhët e pashmamgshme!
Wien 25.5.2022
