Shkruan: Mare Ushkovska
Pozicioni neutral i Beogradit për luftën në Ukrainë po bëhet gjithnjë e më i paqëndrueshëm.
Ndërsa lufta në Ukrainë po vazhdon, shumica e Evropës është bashkuar në një kamp anti-rus. Megjithatë, ka pasur një vend që ka refuzuar të zgjedhë anë: Serbia.
Beogradi shihet si miku i fundit i mbetur i Moskës në Evropë, pasi vendosi të mos bashkohet me regjimin e sanksioneve të BE-së. Si rezultat, ajo është përballur me kritika dhe presione të rënda nga zyrtarët e BE-së, të cilët e kanë bërë të qartë se Serbia, si një vend kandidat për në BE, pritet të përafrojë politikën e saj të jashtme me Politikën e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë të BE-së, duke përfshirë vendosjen e sanksioneve ndaj Rusisë.
Qeveria serbe ka mbrojtur qëndrimin e saj, duke thënë se nuk është në interesin e kombit të zgjedhë në mes të palëve. Megjithatë, në klimën aktuale të polarizuar gjeopolitike, neutraliteti po bëhet gjithnjë e më i paqëndrueshëm, ndërsa presioni i BE-së vazhdon të rritet.
Serbia aplikoi për anëtarësim në BE në vitin 2009 dhe ka qenë në bisedime për anëtarësim që nga viti 2014. Ajo ka hapur 22 nga 35 kapitujt e negociatave dhe ka përsëritur vazhdimisht se prioriteti i saj kryesor është të bëhet anëtare e BE-së.
Megjithatë, në tetor, Josep Borrell, përfaqësuesi i lartë i BE-së për çështjet e jashtme dhe politikën e sigurisë, pohoi se procesi i pranimit të Serbisë në BE po ngec, sepse ajo nuk po e përafron politikën e saj të jashtme me atë të Brukselit.
Ngadalësimi i procesit të anëtarësimit nuk është në vetvete një kërcënim mjaft efektiv, pasi Serbia e di se nuk do të lejohet të anëtarësohet derisa të zgjidhë mosmarrëveshjen e saj me Kosovën, e cila shpalli pavarësinë prej saj në 2008.
BE-ja ka opsione të tjera më efektive për t’i bërë presion Serbisë, të cilat nuk i ka përdorur. Beogradi ka marrë më shumë se 1.5 miliardë euro (1.5 miliardë dollarë) fonde të para-anëtarësimit në periudhën 2014-2020 dhe pritet të marrë një shumë edhe më të madhe midis 2021 dhe 2027. Nëse BE-ja vendos të refuzojë qasjen në këto fonde të para-anëtarësimit apo të ndalojë investimet, padyshim që do të dëmtonte ekonominë dhe zhvillimin e Serbisë.
Por Serbia poashtu ka shumë për të humbur, nëse ndjek shembullin e BE-së në vendosjen e sanksioneve ndaj Moskës. Vendi importon afërsisht 85 për qind të gazit nga Rusia; Bërja e çdo gjëje që mund të ndalonte rrjedhat e gazit do të kishte pasoja të rëndësishme për ekonominë e saj dhe komoditetin shoqëror.
Duke mos vendosur sanksione, Serbia ka siguruar një marrëveshje për një furnizim trevjeçar të pandërprerë me gaz nga Rusia me kushte preferenciale.
Kjo i ka mundësuar presidentit serb Aleksandar Vuçiq të sigurojë popullatën serbe se nuk do të vuajë këtë dimër, pasi një pjesë e madhe e Evropës po përgatitet për mungesat e energjisë elektrike dhe faturat e mëdha të energjisë. Kontrata e ka vënë gjithashtu vendin në një pozicion për të eksportuar gaz natyror te fqinjët e tij.
Serbia gjithashtu ka një marrëveshje të tregtisë së lirë me Rusinë në fuqi që nga viti 2006 dhe një marrëveshje të tregtisë së lirë me Bashkimin Ekonomik Euroaziatik të udhëhequr nga Rusia e nënshkruar në vitin 2019, të cilat kanë hapur tregje të mëdha për eksportet serbe, por mund të përmbysen nëse marrëdhëniet midis dy vendeve do të acaroheshin.
Për më tepër, Serbia ka parë një fluks biznesesh në pronësi ruse që lëvizin në vend, kryesisht nga sektori i IT, me më shumë se 1,000 kompani të tilla të regjistruara në Dhomën e Tregtisë dhe Industrisë që nga fillimi i luftës në Ukrainë. Sektori i aviacionit ka përfituar gjithashtu – me Air Serbia që mbetet e vetmja linjë ajrore evropiane që mban fluturime të rregullta drejt aeroporteve ruse.
Së fundmi, por jo më pak e rëndësishme, Serbia mbështetet në aleancën dhe ndikimin politik të Rusisë në OKB dhe organizata të tjera ndërkombëtare për të bllokuar aplikimet e Kosovës për anëtarësim, gjë që është pjesë e përpjekjeve serbe për të parandaluar njohjen e saj ndërkombëtare.
Në të njëjtën kohë, që nga invazioni i Rusisë në Ukrainë, Serbia nuk ka qëndruar gjithmonë pranë aleatit të saj në forumet ndërkombëtare. Në mars, ajo votoi për një rezolutë të OKB-së që dënonte agresionin rus kundër Ukrainës dhe në tetor, për një tjetër që refuzonte aneksimin rus të territorit ukrainas.
Diplomatët serbë të OKB-së gjithashtu mbështetën pezullimin e anëtarësimit të Rusisë në Këshillin e të Drejtave të Njeriut të Kombeve të Bashkuara, për të cilin Vuçiç tha se ishte bërë nën presionin e BE-së. E gjithë kjo tregon pragmatizmin e politikës së jashtme serbe: Duke qëndruar në margjinat e konfliktit BE-Rusi, ajo është përpjekur të ketë pjesën e saj të tortës dhe gjithashtu ta hajë atë. Në të vërtetë, në marrëdhëniet e saj me Lindjen dhe Perëndimin, Serbia është udhëhequr nga interesi vetjak dhe jo nga vlerat e përbashkëta – një qasje që duket të jetë e popullarizuar tek qytetarët serbë.
Paralajmërimi i BE-së se mund të ndalojë negociatat e anëtarësimit mund të mos ketë efektin e pritur, pasi një pjesë në rritje e popullsisë serbe po bëhet gjithsesi më pak e etur për t’u bashkuar me BE-në.
Sondazhet e fundit tregojnë se jo vetëm që mbështetja për BE-në në Serbi ka rënë nën pragun e 50 për qind, por edhe ata që kundërshtojnë anëtarësimin në BE po bëhen më të mëdhenj në numër sesa ata që e mbështesin atë. Rënia e entuziazmit për BE-në është kryesisht për shkak të kërkesës për normalizimin e marrëdhënieve me Kosovën si kusht për t’u bërë anëtare e BE-së, e cila po perceptohet gjithnjë e më shumë si një eufemizëm i BE-së për njohjen e pavarësisë së Kosovës nga Serbia.
Në të njëjtën kohë, simpatia publike për Rusinë është tradicionalisht e lartë në Serbi për shkak të lidhjeve historike, kulturore dhe fetare midis dy vendeve. Pra, nëse detyrohet të zgjedhë anë, a mund të vendosë Serbia të pozicionohet kundër BE-së?
Përgjigja për këtë është një “jo” e qartë. Ndërsa popullsia e përgjithshme mund të mos jetë, qeveria serbe është plotësisht e vetëdijshme se BE-ja është deri tani partneri më i madh tregtar i vendit, që përbën më shumë se 60 përqind të tregtisë totale në vitin 2021. Në krahasim me të, tregtia me Rusinë është më pak se 5 përqind e totalit. Prandaj, interesat primare ekonomike të Serbisë lidhen me BE-në.
Në përgjigje të presionit në rritje nga Brukseli, vendosmëria e qeverisë serbe për të ruajtur neutralitetin në përçarjen BE-Rusi ka filluar të lëkundet. Në një deklaratë të fundit për media, presidenti Vuçiq tha se do të mbajë politikën e tij aktuale deri në një moment të tillë kur “kostot” për Serbinë të bëhen më të mëdha se konsideratat e tjera dhe derisa Serbia të ketë nevojë të njohë një realitet tjetër. Kjo u pa si një parapërgatitje e publikut serb dhe partnerëve ndërkombëtarë për një ndryshim të pashmangshëm në politikën e jashtme.
Qeveria serbe ka thënë se nuk do të jetë në gjendje të blejë naftë ruse për shkak të sanksioneve të BE-së që hyjnë në fuqi në dhjetor. Ajo ka njoftuar gjithashtu një plan investimi prej 12 miliardë eurosh (12.4 miliardë dollarë) për të diversifikuar importet e saj të naftës dhe gazit. E gjithë kjo është një shenjë se Beogradi mund të jetë nënshtruar të paktën pjesërisht ndaj presionit të BE-së.
Neutraliteti pragmatik i Serbisë deri më tani i ka shërbyer mirë. Por, duke qenë se realpolitika ka përparësi ndaj diplomacisë taktike, ka të ngjarë që asaj do t’i duhet të distancohet nga Rusia së shpejti. /FolDrejt/
Mare Ushkovska është profesor asistent në Universitetin Ndërkombëtar Ballkanik në Shkup
