Çdo poet i mirë jeton në një botë të veçantë. Ajo botë që nuk ekziston në aspektin lëndor duhet të përputhet me botën lëndore në të cilën ai jeton. Vizioni i tij imagjinar e ndryshon botën e tij. Ai shumëfishon përmasat dhe kuptimet e saj. Disa herë përmes një forme rebelimi si një formë e lirisë shpirtërore, poeti, mund edhe t’i dorëzohet kohës. Me atë që imagjinon ai ka dëshirë të ndalojë rrjedhën e kohës, të paktën për një çast.
Nga Metin Izeti
Bota do të ishte e shkretë nëse Qenia nuk do t’i jepte asaj thellësi dijeje. Kusht për formimin dhe degëzimin kuptimplotë të botës është imagjinata dhe kontemplacioni i cili bazohet pikërisht në një parandjenjë poetike. Kur batica godet bregdetin, do të thotë se shqetësimi i detit është shkaktuar nga ndonjë fenomen i lëvizjeve në natyrë. Një lloj rebelimi i saj misterioz. Me erën vjen agresioni dimëror i borës. Të gjitha këto dukuri bëhen pjesë e pandarë e kurorës, ku “flenë” forcat dhe vorbullat e shfrenuara.
Duke parë lëvizjen e forcave në natyrë, poeti dëshiron të theksojë se ne ekzistojmë përmes sekuencave shpirtnore. Çdo kohë ka reflekset e ekzistencës së saj dhe ajo është rrënjosur tek ne si një e dhënë e pashmangshme e përshtatshmërisë. Përshtatshmëria ndaj botës dhe kohës është një konstantë themelore e ekzistencës personale dhe të përgjithshme. Poeti rebelohet, duke dashur ta përdorë atë rebelim për të zgjedhur një realitet imagjinar, i cili është gjithmonë më tërheqës se ai i thurur nga e tashmja. Pra, e kaluara nuk injorohet. Ajo manifestohet përmes thjerrëzave të kujtesës. Si e tillë, ajo shpesh ka përparësi ndaj së ardhmes, e cila është e turbullt nga tepricat e shumë të panjohurave. Ajo sjell frikë dhe ankth tek një person. Poeti jeton në momente. Kurthe të ndryshme hidhërimi dhe pendimi, jeton midis tyre ose në to. Ai përpiqet të zgjidhë rrjetën e tyre misterioze dhe të gjejë një cep ku të vendosë një shpirt të lodhur dhe të shqetësuar.
Në lojën e dëmshme të realitetit, më së shpeshti si skëterrë, poeti do të përqafojë kujtimet, duke kërkuar në to një ndjenjë të pandërprerë intimiteti. Ndjenjat janë komplekse, sepse jeta është komplekse dhe e mundimshme. Ndaj poeti shpesh revoltohet me mendjen dhe aty hasim ndjenja, me një lloj nostalgjie të veçantë për të shkuarën. Ndonëse nga natyra është dimër, poeti do ta ngrohë me lojën e imagjinatës, e cila është gjithmonë në gjendje të zgjojë dhe thellojë shtresat e emocioneve. Tradita e ruan atë në rrjedhën e gjakut të kujtesës. Kur imagjinata është e fortë, emocionet shumohen më shpejt. Gjithçka që soditë, ndonjë skenë plot ngjarje, kthehet në varg me ngazëllim të shtuar. Ai ringjallet nga një impuls i brendshëm, i cili mund t’i shndërrojë edhe vëzhgimet e rastësishme në një “çast të përjetshëm”.
Në poezinë ka një kujtesë afektive. Ndonëse e rinovuar dhe e mbushur me ferment lirik, ajo nuk paralajmëron lumturi dhe kënaqësi. Mendja i dëshiron ato, por sa më shumë të dëshirohet lumturia, aq më shumë largohet nga qëllimi i imagjinuar. Nëse ka ndonjë kënaqësi në vargjet, ajo qëndron në rebelim, në një lloj zemërimi. Atëherë sythat e jetës hapen më gjerë ndaj Qenies. Imazhet dhe idetë e secilës këngë i nënshtrohen një kushti të tillë. Nëse dikujt i ka ngelur diçka në lëkurë, revolta e poetit përpiqet ta thyejë atë dhe të largojë pagjumësinë dhe shqetësimet e grumbulluara.
Duke iu përmbajtur më së shumti ndjenjave, poeti futet me guxim në zona të tjera, të diktuara nga impulsi i tij i brendshëm. Ka një njohje të dyfishtë. Ndonjëherë është një kujtim i asaj që ka ndodhur, që është më i rrallë, dhe më shumë një marrëdhënie me një ndjenjë që shpërthen papritur dhe pasuron atlasin e përvojës. Në poezi, parimi i rimimit, madje edhe metrika e vargut kanë modele të njohura për ne. Megjithatë, gjithçka që shtrihet mes rimave është ndryshe nga struktura dhe ka ndjeshmëri. Po, aty janë kujtimet. Në të njëjtën kohë, duhet pasur parasysh se ata kanë një spektër të veçantë poetik. Kujtimet më të mëdha janë të natyrës sensuale, në të cilat poeti vendos imazhe si transmetues efektivë të botës së brendshme. Gjithmonë më afër ankorimit me natën sesa me ankorimin e ditës. Një nga pikat kyçe të vargut poetik është dorëheqja. Ajo është afektive dhe e shqetësuar. Ndonjëherë arrin edhe në fazën e të qarit. I kufizuar nga një mendim i rrënjosur thellë. Kur tashmë kemi të bëjmë me problemin e emocioneve, nuk jemi në rrugë të gabuar nëse themi se ato përfshijnë dy gjendje: aktuale dhe të mëparshme. Poeti bën një përplasje të mirë mes tyre. Ai faktor bashkëjetues në sferën e emocioneve krijohet nga forca e diktateve të brendshme. Kjo do të thotë se karakterizohet nga natyralizimi i plotë. Nëse vargu përmban spontanitet në sferën e shprehjes, është më e lehtë të lidhësh degët e emocioneve në një tërësi poetike.
Në poezi përqendrohet fenomeni i fatit si një konstantë e rëndësishme ekzistenciale, gjithmonë në shenjën e përçarjes dhe hidhërimit. Thjesht krijohet përshtypja se paqja dhe lumturia nuk mund të vijnë. Është ai momenti kur i gjalli shfaqet para derës së të vdekurit. Për çfarëdo që këndon, poeti mendon për shpirtin. I shqetësuar, ai kërkon se në cilën rrugë të shkojë. Secila rrugë është e mbuluar me errësirë dhe mister. Ka shenja se këto dy dukuri po shpalosen. Ky zbulim do ta bëjë të qartë shpirtin.
Shumica e poezive bazohen në lojën e afektit ku përjetohet edhe katarza. Ky është një instinkt esencial njerëzor. Reagimi i instinktit nuk vërehet vetëm në poezi. Bie në sy edhe në përjetimet tjera që kanë spektër shpirtninë dhe emocionet. Në forcimin e këtij instinkti kontribuon ndikimi ndijor, që i jep çastit jo vetëm lëvizshmëri, por edhe thellësi. Në poezi apostrofohet edhe koncepti i lumturisë njerëzore, dhe deri te ajo mund të arrihet – po të shikosh me ngjyra dhe jo bardh e zi. Këtu, poeti nënkupton diversitetin e botëve të përvojës. Prandaj, koncepti i lumturisë në detin poetik nuk është uniforme.
Poeti është i pushtuar nga bollëku. Dhe ajo që e rrethon si një fenomen elementar dhe ajo që depërton në të. Poeti e përballon këtë bollëk duke e thyer këtë fenomen të parë me tehun e subjektit, duke i dhënë një vizion kuptimplotë. Vargu është kodifikuar si një ndjesë për një ndjenjë sublime, të lindur në prehrin e natyrës. Duke qenë se në natyrë ka shumë butësi dhe bukuri, poeti në fakt po e kërkon atje. Ai është mjaft i pakënaqur që nuk do ta gjejë as atje. Por aty do të gjejë kujtime të vuajtjeve të përbashkëta të jetës. Abuzive dhe të dhimbshme. Shpesh të veshura me petkun e varfërisë. Vargjet, kryesisht, renditet sipas radhës së kujtesës, ku fjala është imazh, e imazhi është pazari i imagjinatës… Vepron si hije dhe më shumë se një herë poeti do të mendojë nëse është aty apo jo. Megjithatë, ka shumë pjesë të jetës ku shqetësimet dhe gëzimet janë të përziera dhe poeti nuk synon që t’i zbërthejë dhe konkretizojë ata, por vetëm se atë grumbull të ndjenjave që i ka shndërruar në (pa)ide i portretizon në vargun…
Në poezi vëmë re ujëvara të vërteta fjalësh. Me një grumbull të panumërt fotografish. Në to mbizotërojnë ndjenjat nostalgjike. Ato lindin modalitete dhe kuptime të reja shprehëse. Kuptimi duhet të jetë poetik. Me një lëng që i përshtatet shpirtit të ndjeshëm të poetit. Ka përkrahës të tezës se kur hapësira tashmë ekziston, koha i bashkohet asaj. Si një shkallë e pafund e momenteve të tij të “fshehura”. Poeti u jep atyre fuqinë për t’u përhapur. Më e madhja është në thellësi, pasi thellësia është e vetmja që mund t’i mishërojë ato në kuptimin e plotë të asaj fjale. Nëse duam ta njohim më plotësisht poezinë , duhet të mësohemi me imazhe të errëta dhe të ndritshme të ngjarjeve përjetuese. Duhet virtyt për t’i rregulluar ato sipas parimit të përkatësisë krijuese. Mund të na duket se grumbullimi i fjalëve është një fenomen i pashmangshëm. Poeti këtë nuk e trajton me akumulim, por me një rritje graduale të idiomës së receptimit të tyre.
Sipas Bergsonit, e kaluara nuk vdes, sigurisht nëse është krijuar mbi krahët e shpirtit dhe dijes. Nuk kemi arsye të dyshojmë në këtë premisë. Poeti këtë bazë e merr edhe për shkak të ballafaqimit me të tashmen. Vendbanimi ku qarkojnë fantazmat është vepra e devotshme e një pafundësie – hije, brezat e errët të së cilës na mbajnë për litar, ndërsa ne vrapojmë pas saj në ndërrimin e epokave.
Në poezi vëmë re një lidhje të pazakontë mes vizionit dhe objektit. Objekti gjen një mbarështim të pasur idesh dhe mendimesh në vizion. Bëhet kujdes që imazhi me përvojë të ketë unitetin e së tërës. Pikërisht për këtë nuk duhet të habitemi nga një larmi fokusesh lirike, qoftë edhe ato me notë sociale. Është e rëndësishme që ato të mos mbajnë gjurmët e stereotipave të zakonshme. Poeti vendos një shenjë të barabartë mes kujtesës dhe imagjinatës. Të imagjinosh ka një shtrirje më të gjerë sesa të shohësh. Parë nga ky këndvështrim, imagjinata arrin një frytshmëri më të madhe të efikasitetit. Forma humbet në thelbin e pamjes së mëparshme. Preferenca i jepet qasjes perceptuese dhe dominimit të imagjinatës. Nga shembujt e poetëve të mirë e dimë se ka shumë forma të imagjinatës. Nuk duhet të harrojmë perceptimin dhe retrospektivën. E para është elementi i përditshëm për të kapur dhe shtrirë parandjenjat. Ndërsa, imagjinata retrospektive nxjerr dyshimin nga thelbi i mjegullt i qenies si një lloj përcaktimi i brendshëm i veçantë. Në të dyja rastet, imagjinata ushqehet me fuqinë imagjinative. Vetëm të tillët mund të përmbledhin natyrën e objektit. Pavarësisht se cilat janë profilet. Është thelbësore që subjekti të rritet me objektin, të jetë reperi i tij krijues. Dhe perceptimi shqisor të jetë një vëzhgim që rritet në një skenë që bashkohet si një shaka lirike e formuluar mirë…
