*Nga EJMEN ISMAILI
Si një ndër pesimistët më realist, Arthur Schopenhauer në ‘Parerga und
Paralipomena’ bartë një mesazh të pritur:
Në një mëngjes e ftohtë dimri, një numër i madh iriqësh mblidhen së bashku
për të qëndruar ngrohtë për të shmangur ngrirjen. Por së shpejti ata shohin
efektet e gjembave të tyre mbi njëri-tjetrin dhe ndahen përsëri. Kur nevoja për
ngrohtësi i bashkon edhe një herë, gjembat e tyre u pengojnë sërish dhe
lëkunden mes dy ngarjeje lënduese, derisa gjejnë distancën e duhur për t’u
ngritur (ngrohur) në këmbë për njëri-tjetrin. Po kështu, nevoja për shoqërinë,
që buron nga zbrazëtia dhe monotonia e jetës së njerëzve, i bashkon ata, por
veçoritë e tyre të pakëndshme dhe të neveritshme i ndajnë.
Në nënqiellin e Schopenhauerit, si një ithar i vullnetarizmit metafizik, vullneti
që e cek ai; nuk është racio, por një nxitje irracionale, e pavetëdijshme në
lidhje me të cilën racio përfaqëson një fenomen dytësor, vullneti për të në fakt
është forca në thelb e gjithë realitetit.
Ky vullnet, ngreh nga e keqja, por gjëja që mundohem ta them është që në
realitetin e Schopenhauerit sa do që e keqja është gjithkund, mbisundon dhe vullneti është shprehje e saj, nuk e humb asnjëherë mirësinë. Nuk i kam besuar Émile Zolas, kur thoshte ai që mund të kuptojmë autorin me mendimet, arsyjet
që janë formuar ato mendime, ndenjat që i kishte duke shprehur, derisa e lexoja
biografinë e Schopanhauerit. Kur lexohet jeta e tij, e kuptojmë pesimizmin e
tij, bile atë siç e shpreha në fillim pesimizmin realist.
Pretendohet që lumturia është qëllimi i njeriut, por mendimet e
Schopenhauerit na shtyjnë të mendojmë në qetësinë. Qetësia për të, ishte
qëllimi i njeriut i rrethuar nga e keqja. Nëse bëjmë ndonjë moto për ta dalluar
lumturinë dhe qetësinë, mund të shprehem që lumturia thotë sa mirë që kam
kaq shumë, por qetësia do të thoshte; sa mirë që nuk më nevojiten shumë gjëra.
Po kështu edhe Schopenhaueri, thërret në qetësi.
Nëse kthehemi shtatë shekuj më herët se Schopenhaueri, do e hasim poetin që
le pa fjalë, Omer Hajjamin. Për Hajjamin, filozofia mund të ishte një farë mase
për të dhënë kuptueshmëri jetës, por nuk ishte mjaft funksionale, sepse ashtu
si dija dhe jeta është kalimtare, për Hajjamin edhe filozofia ishte kalimtare.
Duke e marrë parasysh rubaijjatin, shohim që Hajjami flet për zhgënjimin dhe
dëshpërimin, gëzimin dhe frikën, lumturinë dhe keqardhjen. Të gjithë këto
cilësi që e rrethojnë njeriun dhe zënë vend në qeniet njerëzore. Ndër të tjera,
gjuha ironike e Hajjamit ndaj atyre që nuk mund ta përballonin të keqen por
ishin vetë praktikuesit të keqes, lë mësim në gjithë historinë e njerëzisë.
Vargjet që thureshin nga Hajjami, ishin pranimi i së keqes, por stimulonte në
motivin e mirësisë. Por edhe konceptin e së bukurës e lidh me mirësinë, “E
vetmja gjë e bukur është mirësia”, ishte e thënë në Rubaijjatin e tij.
Për Omer Hajjamin, mund të them që mendimet e tij asnjëherë nuk do të
humben, sepse vargjet në dukje të vogla por të përmbledhura trajtojnë
probleme të rëndësishme dhe të errëta. Thirrja e Hajjamit është pasqyrë e
dhimbjes, vuajtjes, pikëllimit, shpresës dhe mirësisë. Ai përpiqet t’i zgjidhë të
gjithë këto vështirësi, me një stil haptaz dhe fshehuri, por duhet pranuar, me
një stil të çuditshëm.
Nën buzëqeshjet e tij nervoze, mundohet të zgjidh problemet e njeriut në
mënyrë racionale, por me vetëdije të iracionales.
Si për fund, të kthehem tek Schopenhaueri, mëshira, është gjëja e vetme që
mund të krijojë moralin shoqëror për të jetuar në qetësi. Mund të them që sipas
tij jeta është diçka që duhet jetuar dhe ne këtë duhet të jetojmë me mëshirën
(të jetojmë mirë), duke e tejkaluar egozimin (të jetojë vetëm unë mirë) dhe hakmarrjen (mos të jetojë tjetri më mirë se unë). Ai duke u munduar vullnetin ta lidh me mëshirën dhe duke krijuar empatinë, e cek botën si një pesimizëm,
por përkushtimin e kthen kah e mira… dhe tha Hajjami:
Më së miri është t’i bëjmë mirë mikut dhe armikut;
Ata që e duan të mirën, nuk mund të bëjnë të keqen.
Nëse i bën keq shokut tënd, bëhet armiku yt;
Nëse është armik, do bëhet mik, nëse bën mirë.
*Shkëputur nga revista letrare “Uji”/FolDrejt/
