Kosova dhe Serbia pritet të futen në një fazë të re në procesin e bisedimeve, me synim të përmirësimit të raporteve ndër-fqinjësore. Optimistët më të mëdhenj presin njohje reciproke në fund të procesit, e pesimistët hetojnë në këtë proces dy rreziqe: krijimin e një entiteti politik serb me rol destabilizues brenda republikës sonë; ose, zvarritje të procesit nga ana e Serbisë, duke e rikthyer status quon-në, si gjendje që s’i leverdisë as Kosovës, e as palëve ndërmjetësuese (BE-së dhe ShBA-ve).
Nga Imer Topanica
Përparësia më e madhe e Qeverisë Kurti, është, njëkohësisht edhe dobësia e saj më e madhe. Ndonëse kjo nuk është çështja që po e shtrojmë për diskutim, vetë kryeministri duke e përqendruar energjinë e tij në procesin e bisedimeve me Serbinë, duke e luajtur rolin edhe të ministrit të brendshëm, edhe të ministrit të jashtëm e edhe disa role të tjera, nuk është përkushtuar aq shumë në zgjidhjen e problemeve të brendshme, të cilat nuk kanë qenë e as nuk janë të vogla. Por nëse i lëmë mënjanë problemet e brendshme, çështjen e dialogut ia ka dalë ta menaxhojë bukur mirë.
Duke e pasur përballë një politikan që nuk është penduar se i ka shërbyer Sllobodan Millosheviqit, i njohur ky i fundit ndryshe si “Kasapi i Ballkanit”, ia ka dalë ta imponojë një narracion të ri në diskursin politik – diplomatik: duke i emëruar si kriminele strukturat të cilat kanë vepruar të lira në veri të Kosovës, të cilat janë ushqyer aq gjatë e me bollëk nga Beogradi zyrtar. (Për fat të keq, këto struktura dyshohet se kanë pasur raporte të mira edhe me një pjesë të politikanëve të Kosovës, duke i ndarë fitimet e biznesit bashkërisht…).
Në anën tjetër, konteksti Ruso-Ukrainas e ka krijuar një real-politikë të re për kontekstin e Ballkanit Perëndimor dhe për rrjedhojë edhe për bisedimet Kosovë – Serbi. Shkaku i kësaj lufte u dëshmua edhe një herë se sa i gjallë e sa i fuqishëm është sentimenti rus në Serbi. Prandaj Aleksandër Vuçiq para takimit të pardjeshëm ndodhej përpara dy opsioneve: ta tradhtonte elektoratin e tij të cilit për një kohë të gjatë i është paraqitur si heroi i vetëm i cili mund ta mbante të mbërthyer edhe më tej Kosovën; ose ta tradhtonte bashkësinë ndërkombëtare, të cilës i garantonte se Serbia nën drejtimin e tij s’është veçse një faktor stabilizues e paqeruajtëse në Ballkan.
Kush humbi dhe kush fitoi?
Meqë plani ende është larg jetësimit dhe Serbisë, e cila është e shquar për “virtytin” destabilizues nuk i besohet deri në fund, nuk mund të themi se ka fitues të mëdhenj. Por, meqë Vuçiq nuk pranoi të nënshkruante dokumentin, e nxori fituese pa dashje palën kosovare të udhëhequr nga Albin Kurti, duke e portretuar atë si konstruktive dhe të gatshme për të ecur tutje.
Kurti, nga ana tjetër, nuk mund të kritikohet për qëndrimet që i mbanë sot në raport me procesin, duke i marrë për referencë qëndrimet e mëhershme të cilat i ka shfaqur dikur si aktivist dhe opozitar. Disa procese të pakthyeshme kanë ndodhur para ardhjes së tij në pushtet, prandaj agjenda e bisedimeve e cila i është imponuar, pak a shumë ka qenë e ditur ende pa e gëzuar besimin e shumicës. Ai mund të kritikohet se nuk e ka shtjelluar aq sa duhet ripozicionimin e tij, por fundi i fundit këto nuk janë relevante po qe se procesi do të përfundojë me marrëveshje.
“Marrëveshja do ta avancojë në maksimum njohjen de facto të Serbisë ndaj Kosovës, e cila është e kthyeshme dhe e tërheqshme, pa njohje de jure” – thotë me të drejtë një analizë e publikuar në Autentik, me autorë Asdren Bytyqin dhe Andi Rexhepin.
Rexhepi e Bytyqi vënë theksin edhe tek pika më e diskutueshme kohëve të fundit në opinionin publik – Asociacioni i komunave me shumicë serbe:
“Është fakt i qartë që kjo marrëveshje nënkupton zbatimin e të gjitha marrëveshjeve të nënshkruara në Bruksel, përfshirë marrëveshjen për Asociacionin e Komunave me shumicë serbe (2015). Me qenë se vetë marrëveshja në fjalë i referohet Gjykatës Kushtetuese si legjitimuese e saj, ky asociacion, që në Propozimin e BE-së referohet si “një nivel i përshtatshëm i vetë-menaxhimit” nuk mund të hartohet në kundërshtim me parimet kushtetuese dhe me vendimin e gjykatës për të.”
Por për sa i përket Asociacionit, duhet pranuar se për më shumë se dy dekada, mbi veriun nuk është ushtruar mjaftueshëm sovraniteti i republikës. Udhëheqësit komunalë, gjyqtarët dhe policët, bashkë me nëpunësit e tjerë të rëndësishëm, janë zgjedhur me direktiva nga Beogradi. Plan-programi shkollor ka qenë dhe mbetet sipas frymës serbe, ndërsa komuniteti ka qenë i monitoruar nga ata që Nenad Kulaçin i quante “arinjtë në zinxhirë” të Vuçiqit.
Nëse vërtetë Asociacioni do të jetë një “institucion joqeveritar që e koordinon këtë çështje, por kurrë nuk është paraparë si një autonomi territoriale për asnjë pjesë të vendit” – siç tha dje Zëvendëskryeministri Besnik Bislimi, dhe nëse vërtetë avancimi i të drejtave të serbëve në Kosovë, nuk bie ndesh me Kushtetutën e Kosovës, atëherë kjo do të nënkuptonte një fitore të madhe për Kosovën.
Kjo nuk duhet të na bëjë as entuziastë e as skeptikë, por më të vëmendshëm ndaj rreziqeve që vijon t’i bartë procesi. Një pajtim eventual me Serbinë, një shuarje e përkohshme e ëndrrave për ta pushtuar Kosovën, do të na i krijonte disa kushte shumë të favorshme për zhvillimin e republikës. Retorika e kryeministrit gjithsesi duhet të pasurohet, meqë ajo është e vetmja që nuk po i korrespondon lëvizjeve politike të vetë kryeministrit./FolDrejt/
