Krejt natyrshëm për këdo nga ne që vijon të lexojë romane, të shkruara sot apo kohë më parë, mund t’i vijnë në mendje një varg pyetjesh: A duhet edhe ne të identifikohemi me protagonistët e rrëfimit, të vihemi përballë tyre apo të zbavitemi me ta? Pyetje të tilla mund të jenë edhe më të forta kur bëhet fjalë për ngjarje kur autori flet sikur të jetë vetëm me veten dhe vë kufirin me tjetrin.
Shkruan: Agim Baçi
I tillë është rasti i Deziderias, personazhit tronditës të romanit “Jetë shpirtërore” të Alberto Moravias. Rrëfimi ndërtohet si një hartë e madhe pikëpyetjesh e përplasjesh të brendshme të një qenieje njerëzore, sidomos të një qenieje që është drejt rritjes dhe që do të duhet të kuptojë se ku mund e duhet të ndalet fantazia jonë. Për të zgjidhur këtë dilemë kaq njerëzore dhe kaq të rëndësishme për këdo, Moravia vë në plan të parë zërin e dëshirave. Është diçka jo fort e lehtë të pranohet, edhe pse shumëkush nga ne mund të jetë gjendur përballë mendimeve të tilla, siç ndodh në atë dialog aq të pareshtur e të hapur mes Zërit – pra asaj pjese të brendshme që e dimë vetëm ne – dhe arsyes sonë, asaj që na ndihmon se si dhe ku duhet të shfaqim. E nëse fantazia jonë mund të harliset lirshëm në një hartë të pafundme mendimesh, mendja jonë duhet të ketë betejën e pashmangshme që ta thërrasë “këtë zë” që të mos e ngucë për të kaluar cakun, për të mos nxjerrë jashtë vetes atë që i lejohet vetëm vetvetes ta dijë, e në po atë çast edhe ta zhdukë, ta kthejë në zero, sikur të mos kish qenë kurrë.
Dezideria është veçse një adoleshente që, pasi shndërrohet nga një fëmijë i bullizuar – për shkak të peshës – në një adoleshente elegante e bukuroshe, tronditet nga ai zë i brendshëm që e provokon të lozë deri në pakufi të paturpësisë. Padyshim që lëndimi i parë i kësaj harlisjeje të pakontrolluar nga arsyeja mund t’i shkojë atyre që kemi pranë, pasi kemi ndoshta dhe sigurinë se do kemi faljen prej tyre. Nuk është aspak një libër për mendimet skandaloze, por një thirrje për të thënë se me veten vlen të jemi gjithnjë të vëmendshëm, se e çuditshmja, e ndaluara, e paturpshmja mos të na bëhet zakon i jetës sonë, duke nisur nga një zakon i të menduarit.
Po cili prej nesh është i sigurt se imagjinata do ta pyesë gjithnjë mendjen? Nëse një moment do besonim se të tjerët do na zbulonin gjithçka që na shkon ne në mendje, padyshim që do skuqeshim, do të trembeshim nga ata që do të kishin pranë. E megjithatë, një rrëfim i çlirët mund të na afrojë drejt disa pyetjeve dhe përgjigjeve të rëndësishme, për të mos mbetur peng i hipokrizisë: çfarë e shtyu personazhin apo personazhet të ndryshojnë? Çfarë ndikoi më shumë në rritjen, në ndalimin përballë tundimeve, apo edhe shtyrjen drejt tyre?
Dezideria është një përgjim i vetvetes, një provë e faktit se, nëse tek ne ekziston vullneti për t’u vetëpërmbajtur ndaj asaj që mund të na duket joshëse, e që për një çast mund të na duket vetëm lojë, rrezikojmë të humbim këdo dhe gjithçka pranë nesh. Dhe Moravia, përmes këtij personazhi kaq të tronditur nga ai zë i brendshëm, arrin të na sjellë ndoshta një bisedë që nuk do ta bënim kurrë me askënd, edhe pse mund të kishim në mendje shumë nga fantazitë, lojërat dhe provokimet që ka personazhi që na sjell Moravia.
Atëherë, si mund ta lexojmë këtë përballje që personazhi ynë ka me atë zë që e fut në lojë, e vë përballë sfidave, e vë përballë rrezikut se mund të humbasë gjithçka dhe këdo me të cilën ka lidhje jeta e saj?
Mundet që shumëkush ta lexojë këtë rrëfim të fortë si një provim me vetveten e t’i kthejë përgjigje vetes se si ka arritur të zgjidhë çastet kur mendja dhe zëri ynë i brendshëm nuk kanë ecur paralelisht, kur janë përplasur, kur kanë qenë në skaje. Shpleksja që i bën Moravia këtij debati mes zërit të brendshëm dhe vullnetit për ta zotëruar këtë zë, kërkon që si lexues të mos qëndrosh stoik në gjykime, e as të arrish në përfundime të menjëhershme, e aq më pak në ndëshkime morale. Moravia na fton në një skenë të fortë gladiatorësh brenda nesh, ku ne duhet të zgjedhim se me kë jemi në fushën e betejës së përditshme, e se si ajo që është veç e jona rrezikon të humbë nëse ne nuk arrijmë ta shquajmë me sytë dhe mendjen e duhur.
Moravia e ka sjellë Deziderian si një dëshmi e kësaj përballjeje, duke na treguar se sa të pambrojtur jemi ndaj çdo lloj joshjeje, pavarësisht nëse jemi shumë të shkolluar, shumë të pasur apo aspak të shkolluar e aspak të pasur. Gërshetimi i dilemave dhe tronditjes, që ndodh në rrëfimin e Deziderias me vetvetn, vjen si një kurth mes kënaqësisë së leximit të një rrëfimi plot ngjyra dhe përkujdesjes që mund të na krijojë një makth që dëshiron t’i shkosh deri në fund, edhe pse shumëçka mund të duket “e ndaluar”. E falë një përkthimi plot ngjyra të Baros, Dezideria arrin që të depërtojë në mënyrën “më shqip” të mundshme tek ne. /FolDrejt/
