Algjebra, alkimia, angjinarja, alkooli dhe kajsia rrjedhin nga fjalët arabe që erdhën në Perëndim gjatë epokës së kryqëzatave…
Edhe më thelbësorë janë numrat arabë (0-9), të cilët zëvendësuan numrat romakë gjatë së njëjtës periudhë dhe revolucionarizuan aftësinë tonë për t’u angazhuar në shkencë dhe tregti. Kjo erdhi përmes zbulimit latin të studiuesit persian të shekullit të nëntë, Al-Khwarizmi (emri i të cilit na jep fjalën algoritëm).
Ky borxh ndaj qytetërimit islamik bie ndesh me pretendimin e paraqitur nga shkencëtari politik Samuel Huntington në librin e tij “Përplasja e qytetërimeve” dekada më parë, se, Islami dhe Perëndimi kanë qenë gjithmonë diametralisht të kundërt. Në vitin 2004, historiani Richard Bulliet propozoi një perspektivë alternative. Ai argumentoi se qytetërimi është një bisedë dhe shkëmbim i vazhdueshëm, më tepër se një fenomen unik perëndimor.
Megjithatë, Australia dhe Perëndimi ende luftojnë për të njohur kontributin e kulturave islame (qoftë arabishtfolëse, persiane, osmane apo të tjera) në qytetërim.
Në një program mësimor fillestar të propozuar nga Qendra Ramsay për Qytetërimin Perëndimor, u rendit vetëm një tekst islamik, një koleksion historish shpesh humoristike rreth kryqëzatave nga një aristokrat sirian i shekullit të 12-të. Por kulturat e shumicës islame kanë prodhuar shumë tekste të tjera me një pretendim më të madh për të formuar qytetërimin.
Gjatë shekullit të ardhshëm, studiuesit, shpesh në bashkëpunim me hebrenjtë arabishtfolës, u bënë të vetëdijshëm për trashëgiminë intelektuale të kulturës islame të ruajtur në bibliotekat e Toledos.
Fokusi i tyre nuk ishte te Islami, por te filozofia dhe shkenca në të cilën ishin angazhuar shumë mendimtarë të mëdhenj islamikë. Njëri ishte Ibn Sina (i njohur gjithashtu si Avicena), një mjek persian dhe polimath (një gjeneralist shumë i ditur) i cili kombinoi mësimin praktik mjekësor me një sintezë filozofike të ideve kryesore si nga Platoni ashtu edhe nga Aristoteli.
Një tjetër ishte Ibn Rushd (ose Averroes), një mjek dhe polishkencëtar andaluzian, kritikat e të cilit për mënyrën se si Ibn Sina interpretoi Aristotelin do të kishin një ndikim të madh te teologu dhe filozofi italian Thomas Aquinas në formësimin e ideve të tij filozofike dhe teologjike në shekullin e 13-të. Thomas i kishte borxh edhe një bashkatdhetari të Ibn Rushdit, mendimtarit hebre Moisiu Maimonides, Udhëzuesi i të cilit për të hutuarit u përkthye nga arabishtja në latinisht në vitet 1230.
Ndërkohë që ka debate rreth shkallës në të cilën shkrimtari italian Dante ishte i ekspozuar ndaj ndikimeve islame, ka shumë të ngjarë që ai e dinte historinë arabe për udhëtimin shpirtëror të Muhamedit a. s (histori e përkthyer në kastilianisht, frëngjisht dhe latinisht), i cili përshkruan ngritjen e Profetit në qiell. Komedia Hyjnore, me rrëfimin e saj të udhëtimit të imagjinuar të Dantes nga Ferri në Parajsë, ndiqte këtë traditë.
Dante ka shumë të ngjarë të ketë dëgjuar leksione nga Riccoldo da Monte di Monte Croce, një dominikan i ditur i cili kaloi shumë vite duke e studiuar gjuhën arabe, përkatësisht dije të ndryshme në Bagdad përpara se të kthehej në Firence rreth vitit 1300 dhe të shkruante për udhëtimet e tij në vendet e Islamit. Dante mund të ketë kritikuar mësimet islame, por ai ishte i vetëdijshëm për ndikimin e saj të madh.
Islami na dha gjithashtu imazhin thelbësor të iluminizmit, filozofit autodidakt. Ky personazh e kishte origjinën e tij në një roman nga letërsia arabe, i titulluar “Hayy ibn Jaqzan”, shkruar nga një intelektual i shekullit të 12-të, Ibn Tufejli. Ai tregon historinë se si një fëmijë i egër i braktisur në një ishull të shkretë vjen vetëm përmes arsyes në një vizion të realitetit.
Hayy ibn Yaqzan u botua në Oksford, me një botim arabo-latin në 1671, dhe u bë një katalizator për kontributet e filozofëve kryesorë evropianë, duke përfshirë John Locke dhe Robert Boyle. E përkthyer në anglisht në 1708 si Përmirësimi i Arsyesë Njerëzore, ajo ndikoi gjithashtu tek romancierët, duke filluar me Robinson Crusoe të Daniel Defoe në 1719. Burimet e Iluminizmit nuk janë thjesht në Greqi dhe Romë.
Qytetërimi është gjithmonë duke u rishpikur. Qytetërimi që disa e quajnë “perëndimor” ka qenë dhe ende është formuar vazhdimisht nga një gamë e gjerë ndikimesh politike, letrare dhe intelektuale, të gjitha të denja për vëmendjen tonë./FolDrejt/
