Pas një udhëtimi 40-vjeçar, një koleksion artefaktesh të lashta është rikthyer në Muzeun Kombëtar të Iranit, duke mbyllur kapitullin më të fundit në epokën e rikthimit kulturor.
Nga: Tim Gallagher
51 tullat me xham, të cilat u bënë në mbretërinë e lashtë Manan midis shekujve 10 dhe 7 pes, kanë mbetur në një kasafortë zvicerane për dekada të tëra.
Tullat u zbuluan për herë të parë pas revolucionit të vitit 1979, kur një fermer i quajtur Mirza Ali i njohu ato si objekte të tempullit nga fshati Qalaichi, afër qytetit kurd të Boukan, shkruan Euronews, transmeton Fol Drejt.
“Menjëherë, njerëzit filluan të plaçkisnin dhe të shisnin tulla me xham, duke përfituar nga mungesa e kontrollit të qeverisë,” thotë arkeologu Youssef Hassanzadeh, organizatori i ekspozitës ku janë ekspozuar tullat.
Gjatë luftës Iran-Irak në 1985, një grup arkeologësh të mbrojtur shumë u dërguan në vend nga autoritetet. Ndërsa filluan gërmimet e tyre, kuptuan se ishte tepër vonë dhe thesaret ishin kontrabanduar jashtë shtetit nga gjuetarë të paskrupullt të thesarit.
Gjatë kësaj kohe, disa tulla iraniane hynë në koleksione private dhe muzeume në mbarë botën, dhe vendi u mbyll për 14 vjet.
Muzeu Britanik, policia zvicerane dhe diplomacia iraniane
Vetë tullat janë zbukuruar me kafshë shumëngjyrësh antropomorfe si luanë dhe lopë me krahë. Këto figura shoqërohen me figura mitologjike.
“Mjeshtrat e artit të lustër, Manneans, të cilët praktikonin një fe politeiste, dekoruan fasadën e tempujve të tyre në këtë mënyrë”, sipas Hassanzadeh.
Kthimi është një temë e nxehtë në mesin e shumë muzeve, veçanërisht në Evropë Atta Kenare/AFP
Në vitin 1991, Muzeu Britanik mësoi se një familje iraniane po shiste një sërë tullash me xham në portin e Chiasso, në kufirin italo-zviceran dhe kuratori i koleksioneve të Lindjes së Mesme John Curtis u dërgua për të negociuar një blerje të mundshme të antikiteteve.
Si ekspert i botës asiriane dhe iraniane, ai e kuptoi menjëherë se koleksioni i përkiste sitit të Boukan dhe këshilloi Muzeun Britanik dhe muzetë e tjerë evropianë që të mos i blinin ato. Natyra unike e koleksionit nënkuptonte që ai nuk duhet të ndahet dhe duhet të kthehet në vendin e origjinës.
Pronari iranian i koleksionit nuk ishte i përgatitur ta kthente thesarin në vendin e tij, dhe kështu ata mbetën në një depozitë të sigurt në një bankë zvicerane, ku pothuajse dy dekada më vonë u kapën nga policia zvicerane.
“Nën presionin e aparatit diplomatik iranian dhe ankesës zyrtare të Muzeut Kombëtar në 2015…më në fund më 20 dhjetor 2020, koleksioni u kthye tek ne”, thotë Jebrael Nokandeh, drejtor i Muzeut Kombëtar.
Kthimi dhe të drejtat
Rimbursimet nuk janë gjithmonë kaq të komplikuara. Në një dhomë ngjitur, muzeu ekspozon 29 pjesë nga epoka e bronzit deri në periudhën islame.
“Vitin e kaluar, një pasardhës i Henri Goblot iu afrua këshilltarit iranian për kulturën në Paris dhe e informoi se kishte një koleksion të antikiteteve iraniane,” thotë Nokandeh.
Qeveria iraniane ndërhyri për të siguruar kthimin e antikiteteve Atta Kenare/AFP
“Nuk i dimë detajet dhe nuk e dimë se në cilat zona ka kërkuar, si i ka mbledhur dhe në çfarë kushtesh i ka mbajtur”, shton ai.
Inxhinieri dhe iranologu Goblot jetoi në Iran gjatë Luftës së Dytë Botërore, ku ishte përfaqësues i qeverisë së lirë franceze nën gjeneralin de Gaulle.
“Ai ndoshta kishte vizituar vendet arkeologjike iraniane dhe kishte mbledhur objekte për t’i transportuar ato në Francë,” thotë Nokandeh.
Por kërkimi nuk ka mbaruar në këtë vend që është më shumë se 5000 vjet i vjetër dhe që fsheh një pasuri të objekteve të lashta, dhe bisedimet po vazhdojnë me SHBA-në dhe Australinë.
As kthimi i antikiteteve nuk kufizohet vetëm në Lindjen e Mesme.
Qeveria italiane kohët e fundit i ktheu Greqisë një fragment të mermerit të Partenonit, i cili kishte qenë në një muze sicilian. Qeveria greke ka qenë e zëshme për dëshirën e saj që mermerët e Parthenonit të kthehen nga shtëpia e tyre aktuale në Muzeun Britanik./FolDrejt/
