Bujar apo egoist, i drejtë apo i gabuar: gjëja më e lehtë është t’i etiketosh njerëzit me epitete kategorike. Por shkencëtari Fritz Haber na dëshmon se gjërat nuk janë gjithmonë bardh e zi dhe se realiteti është dhimbshëm kompleks. Fritz Haber ka hyrë në histori si një njeri me dy anë, një bujar dhe një i errët. Nga njëra anë, ai ndihmoi shumë njerëz të mos vdisnin nga uria, dhe nga ana tjetër, ai zhvilloi armë kimike që do të krijonin grumbuj të vdekurish.
Engjëlli i kimisë
Fritz Haber ishte një kimist gjerman. Ai lindi në Breslau, Prusi, në 1868, në një familje të respektuar hebreje. Në 1886, ai filloi të studionte kiminë nën drejtimin e kimistëve të njohur Robert Bunsen dhe Carl Liebermann. Në 1891, ai mori doktoraturën nga Universiteti Friedrich Wilhelm. Në 1894, ai pranoi një post profesori në Universitetin e Karlsruhe.
Midis 1894 dhe 1911, ai punoi me kimistin Carl Bosch dhe zhvilloi atë që tani quhet Procesi Haber-Bosch. Kjo është një metodë revolucionare me të cilën amoniaku mund të sintetizohet drejtpërdrejt nga hidrogjeni dhe azoti. Përdorimi kryesor i amoniakut është në procesin e marrjes së nitrateve të kaliumit dhe amonit, të përdorura për plehra. Para zhvillimit të Procesit Haber-Bosch, nuk kishte asnjë mënyrë të lehtë ose të lirë për të krijuar amoniak.
Procesi i zhvilluar nga Haber dhe Bosch bëri të mundur krijimin e plehrave në sasi industriale. Për shkak të zbulimit të të dyve, të korrat u rritën ndjeshëm në vëllim dhe në këtë mënyrë miliona njerëz u siguruan ushqim.
Për zbulimet e tij revolucionare, Fritz Haber u nderua me Çmimin Nobel në Kimi në 1918. Procesi Haber-Bosch përdoret ende në mbarë botën për prodhimin e amoniakut. Gjysma e prodhimit të ushqimit në botë bazohet në këtë metodë të prodhimit të plehrave. Sipas statistikave, dy nga pesë njerëz në planet mbahen në jetë falë zbulimit të Haber.
Kthimi i shëmtuar
Nëse historia e kimistit gjerman do të përfundonte këtu, njerëzit do ta kujtonin atë si një hero. Por rrjedha e jetës së tij mori një kthesë të errët, si rezultat i së cilës Fritz Haber u quajt “babai i luftës kimike”.
Pas shpërthimit të Luftës së Parë Botërore, Fritz Haber u emërua shef i departamentit të kimisë të Ministrisë së Luftës së Gjermanisë. Në atë kohë, Haber tashmë kishte kaluar nga Judaizmi në Luteranizëm.
Arsyet e konvertimit të tij nuk janë shumë të qarta, por antisemitizmi kishte filluar të përhapej dhe u spekulua se, përmes konvertimit, Fritz Haber donte të merrte një pozicion më të mirë akademik.
Megjithatë, kimisti ishte edhe patriot. Gjatë luftës, ai drejtoi ekipin që punoi në zhvillimin e gazit të klorit, i cili do të përdorej në luftimin e kanaleve, së bashku me gazrat e tjerë vdekjeprurës.
Ndërsa studionte efektin e gazeve toksike, Haber arriti në përfundimin se ekspozimi i zgjatur ndaj të njëjtave toksina, por me një përqendrim të ulët, kishte efekte vdekjeprurëse.
Ky ekuacion u bë i njohur si “rregulli i Haberit” dhe rezultoi në përdorimin e gazit në luftë. Pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore, Haber vazhdoi të punonte fshehurazi për zhvillimin e armëve kimike për Gjermaninë.
Ai gjithashtu mori drejtimin e Institutit Kaiser Wilhelm. Deri në vitin 1931, nacionalizmi gjerman ishte rritur. Dijetarët hebrenj kishin rënë në disfavor, dhe Kaiser Wilhelm Instituti u urdhërua të pushonte të gjithë hebrenjtë. Haber u zemërua. Ai u përpoq të vononte largimin e kolegëve të tij hebrenj derisa të gjenin një punë tjetër.
Trashëgimia e Haberit
Më 30 prill 1933, Fritz Haber dha dorëheqjen si drejtor i Institutit. Ai u largua nga Berlini në të njëjtin vit, me ndihmën e kimistëve britanikë, të cilët kishin qenë në kampin përballë gjatë Luftës së Parë Botërore.
Haber tashmë ishte në gjendje të keqe shëndetësore dhe vdiq në vitin 1934, në moshën gjashtëdhjetë e pesë vjeç, nga dështimi i zemrës. Pas vdekjes së Fritz Haber, përmes një ironie të tmerrshme, puna e tij mbi gazrat kimike u përdor nga regjimi nazist. Hulumtimi i tij u përdor për të zhvilluar Zyklon B, gazi i përdorur në kampet e përqendrimit për të vrarë miliona hebrenj, duke përfshirë miqtë e Haber dhe të njohurit./HistoryofYesterday/FolDrejt/