Siç mëtonte Karl Popperi të përcaktojë kufirin apo vijën midis shkencës dhe joshkencës, duke bërë dallimin fillimisht midis shkencës dhe dogmës, edhe ne përmes këtij artikulli mëtojmë të vendosim një vijë ndërmjet budallallëkut dhe argumentit (nxitur nga debatet e shumta të zhvilluara kohët e fundit për (mos)votimin e Kodit Civil për lejimin e martesave ndërmjet gjinisë së njëjtë)- sado që prapëseprapë është subjektivizëm.
Shkruan: Qëndrim Morina
Që nga koha kur një deputet që s’është tash pati ngatërruar termat “shpresë”, “virus” dhe pati krijuar sintagmën “Virus i shpresës” – me qëllime dashakëqija, pata nisur t’i marr pak më seriozisht se më parë të zgjedhurit e popullit. E para, sepse nuk dinte se ç’thoshte; e dyta, mendonte që po thoshte fjalë të mëdha; dhe e treta, se nuk po thoshte asgjë. Kjo, larg subjektit është edhe dëshmi për pasurimin e shqipes përmes gabimeve, ku nuk do të mërzitesha nëse dikush do ta merrte si model për të mirë në të ardhmen.
Gjë që praktikoj shpesh me studentë është vizatimi i një katrori të vogël në tabelë dhe në mes të saj një pikë të zezë. Posa ta formoj ua shtroj pyetjen: Ç’shihni në katrorin që kam vizatuar? Dhe përgjigjet e tyre (të pritshme) janë se është ‘bota jonë’; ‘kufiri i mësimeve tona’; ‘kufiri i sjelljeve tona’ e të tjera fjalë (por të ngjashme). Kur të marr të gjitha përgjigjet e tyre me vetlla përpjetë, me zë pak më të trashë u them atyre: “Kush e sheh veten e tij brenda katrorit nuk ka ç’kërkon në klasën tonë”. Të gjithë më shikojnë në dritë të syrit se si ka mundësi profesori të thotë diçka të tillë për studentët e tij. Kur filloj t’u argumentoj atyre se bota e tyre për pushtimin e dijeve duhet të kalojë jashtë çdo kufiri të përcaktuar më parë, nisin të relaksohen dhe të çlirohen me “ua”. Ndonëse unë nuk kam thënë diçka të madhe, por që ata nuk janë mësuar të dëgjojnë më parë sepse ne si shoqëri patriarkale (ku babai duhet të pyetet për gjithçka ndërsa gruaja duhet vetëm të lajë enët e të bëjë fëmijë) jemi mësuar të jetojmë me dogma.
Pra, jemi popull dogmatik, ku ende nuk guxojmë të prejmë thonjtë (të këmbës dhe të dorës përnjëherë) në ditën e martë; nuk guxojmë të flejmë me çorape natën (jo që na pengon era e tyre, por ashtu na kanë thënë); djemtë nuk guxojnë të mbajnë flokët e gjata (madje, kam pasur një debat të thellë me një perspektivist, kur djali im që ka një bisht të gjatë, e kritikonte se si ka mundësi djali i një profesori me kokë të rruar të endet me bisht rrugëve. Nuk bën! Është haram! Hajmedet! Nisa t’ia shpjegoj, kaloi në ideologji, e lashë. Siç thotë dikush: kur nuk arrin ta bindësh dikë që e ka gabim, lëreni të jetojë ashtu- me padijen e tij); hoxha në krye të oxhakut (mund edhe të jetë i dijshëm, absolutisht) ndërsa doktori i shkencës të palojë këpuca nëpër dasma e të pame; nuk bën të lajë enë burri, siç nuk bën gruaja të pijë cigare (me idenë se cigarja është për burra dhe i bën më burra seç janë dhe enët e lara ua prishin burrërinë); gratë janë për të shtuar fisin (mundësisht e shpeshherë domosdoshmërisht të bëjnë veç djem- thuajse është në dorën e tyre që ta zgjedhin) etj.
Gjer këtu do të mund të pajtoheshim me dogmat e përdorura sikur të mos kishim libra e zhvillim të shkencës. Do t’i pranonim pa asnjë diskutim, siç i kemi pranuar. Problemi fillon kur këtyre dogmave fillojmë t’u shtrojmë argumentet (për thënien: mendimi i lirë, fakti i shenjtë, studentët shpesh më përqeshin). Pra, është tejet e lehtë të themi diçka me: po se jo (s’na duhet argument për këtë punë. Është si puna e asaj gruas kur gazetari ia parashtron pyetjen se çfarë mendoni…..? ndërsa ajo përgjigjet: “Mendoj…hajt ditën e mirë, faleminderit!”). Problemi shtrohet kur shtrojmë argumentet sepse më nuk ka subjektivizëm: ose është e saktë ose është e gabuar. Mirëpo ne nuk kemi qejf të qëndrojmë mes këtyre dy ekstremeve, por preferojmë të përgjigjemi apriori.
Kohët e fundit, lidhur me (mos) votimin e Kodit Civil për (mos) lejimin e martesave ndërmjet gjinisë së njëjtë pati edhe një debat të ashpër në mediet tona, ku sapo merrja digitronin të ndezja televizorin hasja në sulmime ndërmjet njërës e tjetrës palë. Ajo që ishte interesante: mungesa e shtrimit të argumenteve, pra, preferonin anën subjektive para anës faktike.
Nëse e shikonim në anën e besimtarit kishim përgjigje: “Është haram! I ka mallkuar Zoti të gjithë ata që bëjnë akte të tilla. Lexojeni popullin e Lutit- e dikush që nuk e dinte fare e quante edhe populli i Lotit”. Kur e këqyrnim anën tjetër të medaljes kishim: “Zoti i ka krijuar ata me qat orientim. Edhe ata janë njerëz. Kushtetuta ua lejon me jetu të barabartë”.
E gjithë kjo ka një emër që kërkon saktësi: Këndvështrim!
Sipas autorëve që merren me analizën e diskursit (B. Rugova- L. Sejdiu- Rugova), Këndin e vështrimit mund ta përbëjnë: shoqëria (ideologjia), psikologjia (individi), koha dhe hapësira.
Lidhur me rastin konkret kemi disa gjëra oksimorone: Shkenca nuk njeh sëmundje nga kjo dukuri (s’dua ta shkruaj fenomen sepse nuk janë sinonime të plota) ndërsa ideologjia po; besimtarët kundërshtojnë ashpër sepse konsiderojnë se prishet struktura familjare ndërsa rryma tjetër thotë se dashuria nuk njeh gjini; ideologjia e besimit thotë se duhet largohen nga faqja e dheut persona të tillë ndërsa pjesa tjetër thotë se kushtetuta u lejon të drejta të barabarta në një shoqëri demokratike siç konsiderohet Kosova.
E gjithë kjo ka një emër: Këndi i kamerës!
Dikush e ka mirë e dikush keq, sepse të dyja palët nuk mund ta kenë mirë. Nëse mbizotërojnë argumentet e mirëfillta zgjidhja bëhet shpejt, nëse mbizotëron dija apriori do të kemi këso debate të pakryera edhe një kohë të gjatë.
