Sipas Heidegger-it çdo proces njohës duhet në parim të nisë nga një paragjykim.
Shkruan: Korab Blakaj
Në qytetin tim të lindjes jeta duhej të sillte në radhë zgjedhjen e kryetarit të komunës, për të dalë në skenë paragjykime të cilat janë shkëndija e parë, apo dyshimi ose kureshtja e cila nxit njohjen!
Më janë afruar me dhjetëra dilerë droge, sepse paragjykimi i ndërtuar mbi logjiken provinciale nuk mund të pranojë prejardhje tjetër të pasurisë sime përveç substancave narkotike! Të gjithë u kthyen të dëshpëruar.
Më janë afruar agjentë e spiunë të disa shërbimeve, mike e armike, sepse paragjykimi mbi aftësitë e mija për veprime inteligjente të klasifikuara doli dhe u fol gojë me gojë gjithandej. Të gjithë u vërtetuan të dëshpëruar, jo mbi aftësitë por mbi të qenit pjesë e ndonjë organizate!
Më janë afruar kryetarë e kryesi partishë për të më „riregrutuar politikisht„ të bindur nga paragjykimi që në grupimin e Vetëvendosjes isha i pa pranueshëm apo njeri me mision. Më njohën edhe ata.
Më janë afruar „zbulues e kundërzbulues „ sepse paragjykimi mbi bindjet e mija fetare i detyron të dalin në sferën e terrorizmit! Më ka bërë favor të jashtëzakonshëm ky filtër!
Më janë afruar edhe disa miq e shokë, specialistë të sëmundjeve mendore, dhe më kanë vërtetuar se ende jam në suazat e normalitetit.
Më janë afruar po ashtu shumë nga femrat e dalldisura, sepse paragjykimi i përkthyer në thashethemnajë domosdo aty do të përfundonte.“
Teoria e paragjykimit i ka rrënjët në idenë e Ciceronit se një paragjykim (praeiusticium) është një mendim i nxituar. Kjo pikëpamje u çua në ekstreme në kontekstin e iluminizmit anglez, kështu që në fund të fundit çdo mendim që lind nga një kuptim i natyrshëm duhet të konsiderohet si i nxituar. Një mendje e lënë në duart e veta, sipas Francis Baconit, është si një pasqyrë e papastër që tregon gjithmonë realitetin në një mënyrë të shtrembëruar.
Immanuel Kant atëherë mund të dallonte midis paragjykimeve dhe gjykimeve thjesht të përkohshme. Këto të fundit janë po aq thjesht subjektive, por mbarten nga vetëdija se janë thjesht gjykime provizore dhe jo përfundimtare. Një paragjykim, nga ana tjetër, është një gjykim i përkohshëm që ngatërrohet me një gjykim përfundimtar.
Në prag të Revolucionit Francez, paragjykimet nuk shiheshin më në kontekstin e epistemologjisë, por më tepër në kritikën sociale dhe fetare. “Préjugé” u bë një fjalor në modë dhe një armë politike gjithëpërfshirëse me të cilën tradita duhej të shfuqizohej. Kanti përdori gjithashtu termin paragjykim kryesisht në lidhje me qëndrimin e një “tjetri të përgjithësuar”, i cili duhet të merret parasysh gjatë të menduarit. Sipas kësaj, nga paragjykimet janë vetëm ata që “e kanë të lehtë ta shohin çështjen nga një këndvështrim krejt tjetër”, që e lënë mënjanë “egoizmin logjik” dhe e relativizojnë atë shoqërisht.
Deri më sot, paragjykimet nënkuptohen kryesisht si qëndrime negative ndaj grupeve të caktuara të njerëzve ose çështje që duhet të zëvendësohen me gjykime politikisht korrekte, d.m.th.: “korrekte”. Fakti që këto mund të jenë edhe paragjykime nuk reflektohet më. Programet e dekretuara politikisht kundër diskriminimit kanë për qëllim të parandalojnë njerëzit të mendojnë për dallimet në mënyrën se si njerëzit mendojnë dhe veprojnë. Kjo do të thotë se vetë të menduarit është i diskriminuar ose i ndaluar nga të menduarit, një traditë që mund të gjurmohet drejtpërdrejt nga idetë e Revolucionit Francez përmes socializmit deri në shtetet e sotme të mirëqenies.
Është falë Hans Georg Gadamer që ka treguar në kontekstin e hermeneutikës filozofike dhe ndjekjes së Martin Heidegger-it se çdo proces njohës duhet në parim të nisë nga një paragjykim. Çdo kuptim mbetet i përcaktuar në mënyrë të përhershme nga “lëvizja parashikuese e parakuptimit”, dhe në të njëjtën kohë i gjithë kuptimi është gjithmonë edhe “reflektimi i një parakuptimi të dhënë”.
Sa herë që dua të kuptoj diçka ose dikë, i qasem sendit ose personit me një kuptim të caktuar paraprak. Sido që të duket procesi i mëtejshëm i të kuptuarit, rezultati do të ndikohet gjithmonë nga të kuptuarit paraprak.
Prandaj, është e pakonceptueshme një lëndë e diturisë boshe që merr të dhëna objektive. Subjekti pyetës nuk është kurrë bosh. Megjithatë, kjo nuk ka të bëjë me një “paragjykim në paragjykim”, përkundrazi paragjykimet e individit janë në të vërtetë “shumë më tepër se gjykimet e tij realiteti historik i qenies së tij”. E parë në këtë mënyrë, do të ishte krejtësisht e saktë të shikoje një person pa paragjykime si një person pa të kaluar dhe të ardhme dhe rrjedhimisht edhe pa shpirt.
