Askush nuk shpenzon 15 dollarë për biletë kinemaje për të marrë një sy gjumë, megjithatë shumë njerëz nuk mund t’i zënë gjumi në kinema, madje edhe gjatë filmave aksion me zë të lartë e të fryrë .
Çfarë jep? Sigurisht, kinematë janë të errëta dhe ato sedilje prej pelushi e të shtrirë janë tepër të rehatshme, por a mjafton kjo për të shkaktuar humbjen e mendjes nga një i rritur i shëndetshëm në mes të pasdites?
Ne kontaktuam Murray Johns, një mjek australian i gjumit, i cili shpiku shkallën e gjumit Epworth (ESS), standardi global për matjen e prirjes së një individi për të fjetur gjatë tetë aktiviteteve të ndryshme ditore. Pacientëve u kërkohet të vlerësojnë nga 0 në 3 gjasat e tyre për të rënë në gjumë gjatë ditës ndërsa lexojnë, shikojnë TV, hipin në makinë, etj. Për shtatë nga tetë aktivitetet, duhet të prisni të qëndroni zgjuar (përjashtim është “gënjeshtra zbres për të pushuar pasdite kur rrethanat e lejojnë”, dmth koha e siestës), megjithatë shumë prej nesh ende dremiten, shkruan How Stuff Works, përcjell Fol Drejt.
Në vitin 2002, Johns mblodhi të dhëna për përgjumjen nga më shumë se 2800 të rritur në shtatë vende dhe i përdori ato për të renditur çdo aktivitet në ESS sipas fuqisë së tij relative të nxitjes së gjumit, ose atë që ai e quan “gjumësia”. Sipas studimit, në krye të listës së aktiviteteve më “somnifere” është shtrirja për të pushuar pasdite (natyrisht), e ndjekur nga “shikimi i televizorit”, më pas “ulja dhe leximi”. Kinematë nuk shfaqen deri në numrin 6, “të ulur, joaktivë në një vend publik (p.sh. një teatër ose takim)”, i cili ka një rezultat përgjumësie më pak se gjysmën e shikimit të TV, por dy herë më nxitës për gjumë sesa qëndrimi ulur dhe duke folur me dikë.
Pse disa aktivitete gjatë ditës janë më të përgjumur se të tjerat? Qëndrimi luan një rol të madh, përfundoi Johns.
“Një situatë me përgjumësi të lartë është ajo ku nuk jeni duke lëvizur shumë. Mund të jeni ulur, por nuk do të qëndroni në këmbë dhe nuk do të lëvizni kokën dhe qafën në veçanti”, thotë Johns. Kur muskujt e kokës dhe qafës relaksohen, shpjegon ai, kjo dërgon sinjale në tru për të reduktuar diçka që quhet “ngacmimi dytësor i zgjimit”. Dhe kur kjo lëvizje zvogëlohet, gjumi ka më shumë gjasa të marrë përsipër.
Kjo për shkak se përgjumja dhe zgjimi janë produkte të dy tufave të veçanta të qelizave nervore në trurin tuaj që rregullojnë “ngasjen e gjumit” dhe “zgjimin”. Nxitja juaj për të fjetur dhe për t’u zgjuar ekzistojnë në një marrëdhënie yin-dhe-yang, që do të thotë se ato janë reciprokisht frenuese. Nxitja e zgjimit pengon nxitjen e gjumit dhe nxitja e gjumit pengon nxitjen e zgjimit. Cilado që është mbizotëruese në çdo moment përcakton nëse jeni zgjuar apo nuk jeni të ftohtë.
Pjesa më e madhe e shtytjes dhe tërheqjes ndërmjet disqeve të gjumit dhe zgjimit lidhet me sistemin e alarmit qarkullues (ose ora e brendshme biologjike), e cila është programuar të na mbajë vigjilentë për rreth 16 orë në ditë dhe të përgjumur për tetë orë. Kjo është arsyeja pse jet vonesa është kaq çorientuese, sepse ora jonë e brendshme e zgjimit/gjumit nuk është përditësuar në zonën e re kohore.
Por ora biologjike kontrollon vetëm atë që Johns e quajti “ngasja kryesore e zgjimit”. Ai beson se ka edhe një shtytje dytësore të zgjimit, që ndikohet nga qëndrimet fizike dhe nivelet e aktivitetit.
“Kur ngriheni në këmbë, muskujt dhe nyjet që përfshihen në mbajtjen e qëndrimit tuaj japin një kontribut në nxitjen dytësore të zgjimit,” thotë Johns. “Kur uleni, ose ndoshta më e rëndësishme, kur shtriheni, mbyllni sytë dhe ndaloni së lëvizuri, ju reduktoni këtë zgjim dytësor dhe që shkakton gjumë.”
Kjo shpjegon pjesërisht pse leximi ose shikimi i televizorit ose një filmi mund të na shtyjë në Sleepytown. Ne jemi ulur të qetë, kokë e qafë të qetë. Por pse shikimi i TV ka dy herë më shumë gjasa t’i vërë njerëzit në gjumë? Ndoshta sepse shumë të rritur shikojnë televizor për t’u mbyllur në fund të një dite të gjatë, pikërisht kur zgjimi po i lë vendin sinjaleve të gjumit. (Shumë njerëz shikojnë edhe televizor të shtrirë.) Të shkosh në kinema, nga ana tjetër, është më shumë një aktivitet “eksitues” sesa një aktivitet relaksues.
Por pse ndodh që disa njerëz bien në gjumë gjatë absolutisht çdo filmi, madje edhe filmave me kolona zanore të zhurmshme dhe shpërthime të pafundme? Në këtë rast, mund të jetë një shenjë e një çrregullimi themelor të gjumit.
Philip Gehrman është një shkencëtar i gjumit dhe asistent profesor i psikiatrisë në Shkollën e Mjekësisë Perelman të Universitetit të Pensilvanisë. Në praktikën e tij, ai përdor shkallën e gjumit Epworth si një mjet për diagnostikimin e çrregullimeve të gjumit “bazuar në idenë se nëse jeni të pushuar mirë, duhet të jeni në gjendje të ruani zgjuarsinë edhe në aktivitete të ulura dhe të qeta”, thotë Gehrman.
Gehrman thotë se të biesh në gjumë në filma, madje ndonjëherë, është një shenjë e mungesës së gjumit. Ky deficit mund të shkaktohet thjesht nga lodhja e tepërt ose për shkak të një çrregullimi të gjumit.
Është e vërtetë që shumica prej nesh thjesht nuk po flenë mjaftueshëm – Fondacioni Kombëtar i Gjumit rekomandon shtatë deri në nëntë orë për të rriturit 26-64 vjeç – por të tjerët mund të vuajnë nga çrregullime më serioze të gjumit si apnea e gjumit që mund të prishë thellësisht gjumin. Një arsye pse njerëzit e moshuar kanë më shumë gjasa të dremisin në kinema është se ju keni më shumë gjasa të keni një çrregullim gjumi me kalimin e moshës, thotë Gehrman. Pra, nëse jeni një nga ata njerëz që gjithmonë fillon të gërhijë 10 minuta në filmin më të fundit aksion, mund të dëshironi t’i tregoni mjekut tuaj./FolDrejt/
