Dhënia e Çmimit Nobel për Paqen në vitin 1973 për diplomatin e lartë amerikan Henry Kissinger dhe politikanin vietnamez të veriut Le Duc Tho konsiderohet si një nga vendimet më të diskutueshme në historinë e çmimit, dhe sipas dokumenteve të publikuara rishtazi, vendimi është marrë me dijeni të plotë se negociatat nuk kishin gjasa që ato të çuan në ndalimin e luftës, raporton Reuters. Komiteti Nobel ishte i vetëdijshëm se Henry Kissinger nuk kishte arritur paqen në Vietnam
Nominimet për Çmimin e Paqes mbeten sekret për 50 vjet. Prandaj, vetëm më 1 janar dokumentet e çmimit për Kissinger dhe kryenegociator Thu u bënë të disponueshme sipas kërkesës.
Sipas Reuters, vendimi tronditi shumë në atë kohë, sepse Kissinger, atëherë Këshilltari i Sigurisë Kombëtare i SHBA-së dhe Sekretar i Shtetit nën Presidentin Richard Nixon, luajti një rol të madh në strategjinë ushtarake të SHBA-së në fazat e fundit të konfliktit të Vietnamit 1955-75.
“Unë jam edhe më i befasuar tani se sa isha në atë kohë që komiteti mund të merrte një vendim kaq të keq,” tha për Reuters Stein Toennesson, një profesor në Institutin e Oslos për Kërkimin e Paqes, i cili shqyrtoi dokumentet.
Në janar të vitit 1973, Kissinger dhe Tho arritën Marrëveshjen e Paqes së Parisit, sipas së cilës Uashingtoni përfundoi tërheqjen e tij ushtarake nga Vietnami i Jugut pasi kishte ndërprerë kryesisht ofensivën dhe duke shmangur luftimet kundër veriut komunist, duke pasur parasysh përkeqësimin e moralit të ushtarëve amerikanë dhe protestat masive kundër luftës që u zhvillua në SHBA.
Megjithatë, si Vietnami Verior ashtu edhe ai Jugor filluan të injoronin armëpushimin e përcaktuar në marrëveshje. Vietnami i Jugut refuzoi të nënshkruante marrëveshjen duke pretenduar tradhti, pasi marrëveshja nuk thoshte se forcat vietnameze të veriut duhet të tërhiqeshin nga jugu.
Lufta u ndez ndërsa forcat veriore përparuan me shpejtësi në Jug, i cili më pas mbeti pa mbështetjen kritike të SHBA-së dhe u dobësua nga korrupsioni i nivelit të lartë.
Luftimet nuk përfunduan deri më 30 prill 1975, pasi forcat vietnameze të veriut pushtuan kryeqytetin jugor të Saigonit, duke shkaktuar një evakuim kaotik dhe poshtërues me helikopter të amerikanëve të mbetur dhe aleatëve lokalë nga çatia e Ambasadës së SHBA.
Le Duc refuzoi çmimin, anëtarët e komitetit dhanë dorëheqjen
Le Duc Tho refuzoi çmimin Nobel, duke deklaruar se paqja nuk ishte vendosur ende, dhe dy nga pesë anëtarët e Komitetit Norvegjez të Nobelit më pas dhanë dorëheqjen në shenjë proteste.
Kissinger mori çmimin, por nuk shkoi në Norvegji për ceremoninë dhe më vonë u përpoq ta kthente atë.
Tho, i cili vdiq në moshën 78-vjeçare në vitin 1990, ishte një gjeneral, diplomat dhe anëtar i Byrosë Politike në pushtet të Vietnamit të Veriut. Ai mbikëqyri rebelimin jugor të Viet Kongut kundër qeverisë së Saigonit në fund të viteve 1950, dhe më vonë ofensivën vendimtare të Veriut në 1974-75. që çoi në bashkimin nën sundimin e Hanoit.
Kissinger, tani 99 vjeç dhe ende një komentues i shquar i politikës së jashtme dhe zgjidhjes së konflikteve, duke përfshirë luftën në Ukrainë, nuk iu përgjigj menjëherë kërkesave për koment mbi publikimin e dosjes së Çmimit Nobel për Paqen në vitin 1973.
Kissinger e kishte të qartë se ai nuk e meritonte çmimin
Dokumentet e shqyrtuara nga gazetarët e Reuters zbulojnë se Kissinger dhe Tho u nominuan për çmimin nga anëtari i komitetit Nobel, akademiku norvegjez John Sanness më 29 janar 1973, vetëm dy ditë pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Parisit.
Mijëra njerëz mund të nominojnë kandidatë për çmimin, duke përfshirë profesorë të caktuar, ish-laureatë Nobel dhe krerë shtetesh.
“Arsyetimi im është se kjo zgjedhje do të nënvizonte gjënë pozitive që bisedimet kanë çuar në një marrëveshje që do t’i japë fund konfliktit të armatosur midis Vietnamit të Veriut dhe Shteteve të Bashkuara ,” tha Sanness, i cili vdiq në 1984, në letrën e tij në atë kohë.
Megjithatë, ai shtoi se është i vetëdijshëm se “vetëm në kohën e ardhshme do të bëhet e qartë (çfarë) rëndësie do të ketë marrëveshja në praktikë “.
Letra e emërimit dhe raportet e përgatitura për shqyrtim nga komiteti treguan se komiteti ishte “plotësisht i vetëdijshëm” se nuk kishte gjasa që marrëveshjet të mbaheshin ,” tha Toennesson.
” Çmimi iu dha Kissinger sepse ai nxori SHBA-në nga Vietnami… pa ndonjë zgjidhje paqësore në Vietnamin e Jugut,” tha ai.
Siç tha ai, Tho u emërua sepse komisioni mendonte se “nuk mund t’i jepet vetëm Kissinger”.
Ai (Kissinger) kishte nevojë për një partner dhe më pas ata shtuan Le Duc Tho, për të cilin dinin pak. Raporti për (të) është mjaft i dobët ”, shtoi Toennesson.
Midis dokumenteve të publikuara është një telegram origjinal i dërguar nga Tho nga Hanoi ku thuhej se ishte “e pamundur” që ai të pranonte çmimin e paqes.
“Kur të respektohet Marrëveshja e Parisit për Vietnamin, armët të heshtin dhe paqja të vendoset vërtet në Vietnamin e Jugut, unë do të konsideroj pranimin e këtij çmimi,” shkroi Tho në atë kohë.
Ndërhyrja ushtarake amerikane në Vietnam në fillim të viteve 1960 u prezantua si një lëvizje për të frenuar përhapjen e komunizmit.
Në fund, Marrëveshja e Parisit vulosi daljen e SHBA-së nga lufta që çoi në përçarje të mëdha në atë vend. Megjithatë, marrëveshja nuk solli paqe në Vietnam.
Më 1 maj 1975, vetëm një ditë pas rënies së Saigonit, që i dha fund luftës, Kissinger u përpoq t’ia kthente çmimin Komitetit të Nobelit përmes një kabllogrami amerikan, në të cilin ai deklaronte se “paqja që kërkuam përmes negociatave u anulua.”
