Si do të ndiqen krimet e luftës të kryera në Ukrainë? Në çdo rast, gjyqi duhet të jetë më i kujdesshëm se ai i katër liderëve të lëvizjes së rezistencës së Kosovës, për shkak të krimeve të supozuara të kryera në fund të viteve 1990.
Daan Everts
Tmerret e pushtimit rus të Ukrainës me të drejtë kanë ringjallur çështjen e krimeve të luftës. Holanda po udhëheq rrugën në kërkimin e drejtësisë për ata që janë ose kanë qenë drejtpërdrejt ose tërthorazi fajtorë për “krimet e luftës” ose “krime kundër njerëzimit” atje. Ministrja Hoekstra së fundmi ka vënë në dispozicion 15 milionë euro për këtë qëllim.
Ka një zhurmë idesh se si mund të ngrihet më së miri ky gjyq, me Hagën si kryeqytetin e vetëshpallur të drejtësisë ndërkombëtare në një rol qendror, nëse do të jetë mundur. Ajo që duket se u ka shpëtuar shumë njerëzve është se një çështje gjyqësore për krimet e luftës (të supozuara ose të tjera) ka vazhduar me vite të tëra, e cila sigurisht nuk shkon mirë dhe ofron mësime për veprime të ardhshme.
Këto janë krimet e luftës për të cilat akuzohen një numër i udhëheqësve të ish-lëvizjes së rezistencës kosovare, Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK). Në vitin 2015, nën presionin e shteteve perëndimore, u krijua një gjykatë speciale, e cila është pjesë e sistemit juridik të Kosovës, por me kërkesë të shprehur të të njëjtave shtete, nuk gjendet në kryeqytetin e Kosovës, Prishtinë, por në Hagë. Kjo gjykatë, e quajtur Dhomat e Posaçme të Kosovës, është një institucion i pavarur, sui generis, i financuar kryesisht nga vendet e BE-së së bashku me SnBA-në, Kanadanë, Zvicrën, Norvegjinë dhe Turqinë.
Mandati
Vetë Kosova nuk ka asnjë fjalë. Mandati i gjykatës është të gjykojë “krimet e luftës” dhe “krimet kundër njerëzimit” të kryera në Kosovë midis marsit 1998 dhe fundit të vitit 1999, gjatë dhe menjëherë pas luftës për pavarësi nga Serbia. Në praktikë, çuditërisht, ka të bëjë vetëm me krimet e kryera nga shqiptarët kosovarë, lexo UÇK-ja, dhe jo nga serbët apo serbët kosovarë.
Ky kufizim etnik ndoshta shërben si kompensim për qëndrimin e pretenduar anti-serb të Gjykatës së ish-Jugosllavisë, e vendosur gjithashtu në Hagë, e cila ishte kryesisht në shënjestër të kriminelëve serbë të luftës, të cilën Serbia e ka kritikuar.
Parlamenti i Kosovës pa dëshirë u pajtua me kërkesat perëndimore për Dhomat e Specializuara të Kosovës, nën presionin politik të presidentit të atëhershëm properëndimor të Kosovës, Hashim Thaçi, ish-udhëheqës politik i UÇK-së.
I njëjti president prej dy vitesh ndodhet në paraburgim në Scheveningen. Sapo u bë i ditur urdhri për arrestimin e tij, ai dha dorëheqje vullnetarisht si president për të lejuar arrestimin. Njësoj si tre të njohurit e tjerë të UÇK-së, po ashtu me profil të lartë politik.
Është e paqartë pse nga numri shumë më i madh i figurave udhëheqëse të UÇK-së, pikërisht kjo katërshe po ndiqet penalisht. Që të katër akuzohen si pjesë e një sipërmarrjeje të përbashkët kriminale. Një kualifikim mjaft i çuditshëm për një rezistencë të mbështetur nga Perëndimi kundër shtypjes etnike të regjimit de facto të aparteidit të Millosheviçit. Në Kosovë, të katërtit nuk shihen si Mandela, por shihen si heronj të rezistencës.
Tregtia e organeve
Gjykata speciale ka një histori të gjatë. Arsyeja ishte një mocion në Asamblenë Parlamentare të Këshillit të Evropës (CoE) në 2008, i paraqitur nga deputeti rus Kosachev, një anëtar i “Rusisë së Bashkuar” të Putinit (i cili më vonë u vendos në listën e sanksioneve të ShBA-së dhe BE-së). Mocioni i referohet trajtimit çnjerëzor dhe trafikimit të paligjshëm të organeve në Kosovë.
Një raportues special, deputeti zviceran Dick Marty, më pas kreu një hetim në emër të Këshillit të Evropës. Ai u fokusua kryesisht në rolin e udhëheqësve UÇK-së. Raporti i tij ishte i një niveli të ulët: pa fakte të forta, por kryesisht nënkuptime dhe thashetheme. Raporti megjithatë u pranua në vitin 2011 – me mbështetjen e parlamentarëve holandezë si Tiny Kox (PS) dhe Pieter Omtzigt (atëherë ende CDA) – me gjykatën speciale si rezultat përfundimtar.
Vendimi i parë
Duket se procesi gjyqësor kundër katërshes do të zgjasë me vite. Dënimi i parë i gjykatës pas shtatë vjetësh, i dhënë të premten e kaluar, përfshin një komandant lokal dhe nuk ka lidhje me akuzat kundër udhëheqësve të UÇK-së.
Fakti që kryeprokurori amerikan Jack Smith sapo është thirrur në Uashington për të vepruar si prokuror special në betejën ligjore kundër ish-presidentit Trump nuk do të ndihmojë në përshpejtimin e çështjes. Gjatë gjithë kohës, të dyshuarit qëndrojnë në paraburgim, duke përfshirë një ish-kryetar shteti dhe dy ish-kryetarë të parlamentit, të cilët pas luftës në Kosovë u trajtuan me shumë respekt nga të gjitha kryeqytetet perëndimore, përfshirë Hagën.
Presidenti Biden, në mënyrë hiperbolike, madje e quajti Thaçin si “Xhorxh Uashingtoni i Kosovës”. Kërkesat e përsëritura për lirimin e tyre me kusht, me mbikëqyrje policore të garantuar nga Kosova, janë refuzuar sistematikisht. Kjo mund të nënkuptojë se katërshja mund të kalojnë katër deri në pesë vjet në paraburgim nëse përfundimisht merret një vendim gjyqësor.
Një vendim që mund të nënkuptojë shumë mirë një deklaratë të pafajësisë. Për shembull, Human Rights Watch e respektuar gjerësisht deklaroi se “nuk ka dëshmi të një politike të koordinuar (të dhunës kundër pakicave) nga udhëheqja politike dhe ushtarake e ish-UÇK-së.”
Padia deri më tani ka kushtuar rreth 500 milionë euro. Shumë gjyqtarë, prokurorë dhe punonjës të panumërt janë të përfshirë. Dhe kështu kostot vazhdojnë të rriten me dhjetëra miliona, sepse pagat pa taksa dhe kostot e tjera nuk janë të këqija. E gjithë kjo për një proces gjyqësor të ndërtuar mbi një zgjidhje të dyshimtë dhe një raport të dyshimtë.
Pranë harresës
Fatkeqësisht për Kosovën, përpjekja e saj 20-vjeçare për liri është zbehur plotësisht në realitetin e rezistencës heroike të Ukrainës ndaj Rusisë në vitin 2022. Dhe kështu ky gjyq i dyshimtë duket se do të zvarritet pothuajse në pafundësi.
Nuk ka luftëra pa krime lufte. Ata nuk duhet të mbeten pa u ndëshkuar. Natyrisht, Holandës nuk i lejohet të ndërhyjë në përmbajtjen e një procesi të tillë. Por, si një kampion i drejtësisë ndërkombëtare, do të ishte e dobishme vetëm në këtë rast konkret të hidhej një vështrim kritik i trajtimit të të akuzuarve, nëse jo i gjithë rrjedhës së ngjarjeve, dhe ta ngrinte atë në Këshillin e Evropës, BE dhe tek sponsorët tjerë. Iniciativat e reja në lidhje me Ukrainën do të kërkojnë më shumë kujdes. /de Volkskrant/ /FolDrejt/
Daan Everts është një ish-ambasador dhe shef i misioneve të BE, OKB, OSBE dhe NATO
